W ostatnich tygodniach rząd podjął szereg decyzji ograniczających naszą wolność. Zmiany wprowadzane są z powodu pandemii i wydaje się, że społeczeństwo nieszczególnie się przejmuje konstytucyjnymi wątpliwościami wokół niektórych z nich. Kto żałuje róże, gdy płonie las? W porządku, ale… co potem? Czy tylko odetchniemy z ulgą gdy to wszystko się skończy? Czy może jednak zadamy kilka kłopotliwych pytań o to, czy można było reagować inaczej?
Obecnie nawet zadawanie tego pytania jest kontrowersyjne. Protesty dotyczące przestrzegania Konstytucji spotykają się z zarzutem, że stawiamy prawo ponad życie ludzkie – niektórzy politycy partii rządzącej zwracają nawet osobliwie uwagę, iż tak było w Trzeciej Rzeszy. Cóż, niewątpliwie wiele sytuacji uzasadnia łamanie prawa dla ratowania życia. Ale przecież dawanie rządowi carte blanche w imię ratowania życia paradoksalnie oznacza, że ludzkie życie zostaje zagrożone – wszak, przynajmniej w teorii, to Konstytucja jest gwarantem naszych podstawowych praw.
Tymczasem koronowirusowe debaty medialne są tak urabiane (i to bynajmniej nie tylko w Polsce), że ktokolwiek kwestionuje działania jakiegokolwiek rządu, ten od razu słyszy, że stawia swoje interesy, gospodarkę czy pieniądze ponad ludzkie życie. Tu zaś kryje się niezmiernie poważny błąd logiczny, gdyż zarzynanie gospodarki i ograniczanie praw obywateli nie tylko ratuje ludzi, ale też ich zabija.
Wesprzyj nas już teraz!
Różne koszty stanów wyjątkowych
Aby zilustrować ten temat spójrzmy wstecz, na jeden z najważniejszych tematów politycznych III RP – nigdy zresztą do końca nie zamknięty – jakim było rozliczenie dawnego reżimu ze zbrodniczych decyzji stanu wojennego. Sprawa okazała się trudna nie tylko ze względu na polityczną niechęć do karania zbrodniarzy, ale również dlatego, że niełatwo było realnie doliczyć się wszystkich ofiar. Nie chodzi tylko o „niewyjaśnione” zgony, gdzie odpowiedzialność państwa była niemal niemożliwa do zweryfikowania. Te były dopiero początkiem prawdziwych statystyk zbrodni – statystyk niemożliwych do ustalenia.
Nikt nigdy adekwatnie nie ustalił, w ilu przypadkach działania rządowe, które nieraz utrudniały lub wprost blokowały akcje pogotowia ratunkowego, były pośrednią przyczyną zgonów z powodów z pozoru naturalnych – zawałów i innych chorób. Podobnie, ilu z ówczesnych samobójców do ostatecznego kroku popchnął ten czy inny aspekt sytuacji politycznej? Ile osób poniosło uszczerbki na zdrowiu fizycznym lub psychicznym z tych samych względów? Pełna ocena stanu wojennego wymagałoby podliczenia strat wywołanych nie tylko bezpośrednim działaniem rządu, ale również pośrednimi konsekwencjami. Tak musimy patrzeć również na dzisiejszą pandemię.
Tu być może niejeden czytelnik się oburzy – jak można w ogóle porównywać te dwie sytuacje? Przecież okupacyjny reżim PRL z samej swej natury działał przeciw Polakom. W przypadku stanu wojennego trudno mówić o jakichkolwiek pozytywach, niezależnie od późniejszych tłumaczeń reżimu. Dziś natomiast rząd podejmuje działania drastyczne, budzące wątpliwości, ale przecież trudno wątpić, że politycy działają z przekonaniem, iż w ten sposób mogą najskuteczniej ograniczać skutki pandemii w Polsce. Jakiekolwiek byśmy mieli zastrzeżenia wobec polityki rządu i nawet gdybyśmy byli przekonani, że ich działania są realnie szkodliwe, nie ulega wątpliwości, że moralny wydźwięk tych dwóch sytuacji jest diametralnie inny. A mimo to rozliczenie musi nastąpić.
Zatrzymanie lub spowolnienie wielu sektorów polskiej gospodarki i częściowy „areszt domowy” dla milionów Polaków. Częściowo zamknięte granice. De facto zamknięte kościoły. Te wszystkie działania, nawet jeśli podjęte z najczystszych i najszczerszych motywacji, nawet jeśli faktycznie ratują życia Polaków, przynoszą również inne konsekwencje.
Za kilka miesięcy poznamy rozmaite statystyki obejmujące ten okres. Zobaczymy ile firm zniknęło z rynku, ilu ludzi straciło pracę, ilu musiało wydać swoje oszczędności lub wziąć kredyt, aby utrzymać swą firmę lub samych siebie. Ile sklepów i restauracji, dziś zamkniętych czasowo, nigdy faktycznie powróci do działalność.
Ktoś powie: to tylko pieniądze. Zgoda. Zobaczymy jednak również ile w tym czasie było samobójstw i prób samobójczych. Czy zadamy sobie pytanie: ile z nich było skutkiem utraty dorobku życia, braku nadziei wobec utraty pracy i tak dalej? Zobaczymy ile w tym czasie było zawałów – na przykład wśród przedsiębiorców. Zobaczymy też porównania względem Szwecji, która chyba najdłużej w Europie pozostaje otwarta, polegając w znacznej mierze na zdrowym rozsądku obywateli.
Rozliczenie warunkiem dla odpowiedzialności
Oczywiście nie wszystkie pośrednie straty obciążają rząd. Jeśli ktoś dziś nie może uzyskać opieki lekarskiej ze względu na przeciążenie szpitali, to jego sytuacja może wynikać z wcześniejszych zaniedbań, a nie z obecnych działań. Co więcej, być może bez tak ostrej reakcji nasze szpitale już znalazłyby się w sytuacji porównywalnej do Włoch. Być może więc w ostatecznym rozliczeniu okaże się, że nasz rząd działał słusznie, a odpowiedzialni ministrowie zasługują na medale. Ale nawet gdyby wydawało się to absolutnie oczywiste – nie możemy polegać na pozorach.
W 2009 roku samolot US Airways startując w Nowym Jorku doznał katastrofalnej kolizji ze stadem gęsi. Obydwa silniki zgasły, a samolot był na tyle nisko, że mógł szybować zaledwie około 90 sekund. Pilot samolotu Chesley „Sully” Sullenberger uratował sytuację przeprowadzając niezmiernie ryzykowne wodowanie na rzece. Jego sprawność i opanowanie spowodowały, że zyskał sławę, ale – jak można zobaczyć w opisującym te zdarzenia filmie Sully (2016) – wodowanie było dla pilota dopiero początkiem koszmaru. Potem bowiem nastąpiło dochodzenie mające na celu ustalenie tego, co realnie się wydarzyło i czy pilot podjął odpowiednią decyzję.
UWAGA: KOLEJNY AKAPIT ZAWIERA OPIS ZAKOŃCZENIA FILMU.
Film opowiadający o tych wydarzeniach celowo wzbudza w nas poczucie surrealizmu w stylu Kafki – jak można oskarżać człowieka, który właśnie dokonał niemożliwego, ratując swoich pasażerów i załogę od pewnej śmierci? „Mogli sobie odpuścić” – myślimy, zwłaszcza, że ostatecznie dochodzenie uznaje decyzję pilota za słuszną. Nie było niespodzianek, więc po co „torturowano” pilota komisjami śledczymi? A jednak – było to konieczne. Wodowanie jest manewrem tak niecodziennym i tak rzadko udanym, że w historii lotnictwa to był pierwszy przypadek, gdzie udało się je przeprowadzić dużym odrzutowym samolotem pasażerskim. Decyzja „Sully’ego” uratowała pasażerów, ale mogła też drastycznie zwiększyć szanse na ich śmierci. Tymczasem, zważywszy na bliskość dwóch lotnisk, istniała poważna wątpliwość, czy samolot nie zdołałby jednak wylądować awaryjnie na jednym z nich. „Sully” zasłużył sobie na honory, nagrody i odznaczenia, które mu przyznano – ale to wymagało weryfikacji.
Warto pamiętać takie historie w kontekście obecnej pandemii. W awaryjnych sytuacjach liczy się czas i zdecydowanie, więc nieraz podejmowane są decyzje sprzeczne z regulaminami czy prawami przewidzianymi na sytuację normalną. Ale każdy taki przypadek musi być dokładnie sprawdzony, zwłaszcza gdy dotyczy rządu – inaczej, znajdziemy się w sytuacji, gdzie politycy mogą bezkarnie ryzykować ludzkim życiem i dorobkiem bez cienia odpowiedzialności. Jeśli rządzący są gotowi przyjmować odznaczenia i honory za swoje obecne działania, niech wykażą również gotowość stawienia się przed Trybunałem Stanu i ewentualnego poniesienia kary. W przyszłości muszą zostać sprawdzone najważniejsze decyzje i przesłanki, na podstawie których je podejmowano – zwłaszcza gdy z każdym dniem pojawia się coraz więcej pytań w sprawie odsetka śmiertelności wśród zarażonych koronawirusem.
Czy tylko rząd odpowiada?
Na koniec nasuwa się jeden, dosyć pesymistyczny wniosek. Załóżmy, że w przyszłości Sejm faktycznie stworzy komisję śledczą do zbadania działań rządu w sytuacji pandemii. Co powiedzą wówczas krajowe media? Już wiemy! Połowa powie, że opozycja wykorzystuje pandemię, aby atakować rząd. Druga połowa powie, że komisja śledcza to parodia, bo większość ma w niej partia rządząca, więc celem komisji będzie zamiecenie pod dywan wszelkich wątpliwości.
Co ciekawe, obydwie strony będą miały rację, a sprawa, jak zwykle, skończy się na teatrzyku, kwiatach i odznaczeniach. A nam pozostanie ponura świadomość, że znowu zostały przesunięte granice tego, co rząd może z nami zrobić, zaś my nic na to nie mogliśmy poradzić – i nie poradzimy.
Ale przecież to tylko część prawdy. Wszak w naszej sondażokracji rząd bardzo uważnie wsłuchuje się w „głos” ludu i mediów. Czyż naśladownictwo sąsiadów nakładających ograniczenia na wolności nie wynikało z medialnej presji, panikarstwa i ślepego domagania się, aby „coś” zrobiono? Więc mamy „coś”. Jeśli rząd premiera Morawieckiego zamknął nas w domach i zatrzymał gospodarkę, jeżeli prace legislacyjne są prowadzone z absolutną pogardą nawet dla fatalnych standardów III RP, to dzieje tak dlatego, że jako społeczeństwo domagaliśmy się tego. Kto nie wierzy – niech sprawdzi sondaże.
Jakub Majewski
Polecamy także nasz e-tygodnik.
Aby go pobrać wystarczy kliknąć TUTAJ.
