7 sierpnia br. Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej zakończył rozpatrywanie raportu Polski w sprawie wdrażania postanowień Międzynarodowej konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Wśród pytań do polskiej delegacji znalazła się m.in. troska o niezawisłość sądów, tematyka upamiętnienia holokaustu oraz rekrutowania przedstawicieli wszelkich „mniejszości”, w tym seksualnych do policji.
Wnioski z raportu przedstawił w Genewie minister Mirosław Broiło ze Stałej Misji Polski przy Biurze Narodów Zjednoczonych w Genewie. Podkreślił, że Polska podjęła już szereg inicjatyw mających na celu zwiększenie gwarancji prawnych dla równego traktowania i przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści, także wobec cudzoziemców.
Wesprzyj nas już teraz!
Plan działania policji na lata 2018–2021, program działań społecznych i prewencyjnych ma na celu przeciwdziałanie propagowaniu faszyzmu i innych systemów totalitarnych oraz zbrodni podżegania do nienawiści na tle różnic narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych lub z powodu braku religii.
W 2016 r. w Komendzie Głównej Policji utworzono Biuro ds. Zwalczania Cyberprzestępczości w celu monitorowania kanałów mediów społecznościowych, forów internetowych i portali internetowych poszczególnych grup krajowych oraz tropienia działań zabronionych, w tym „przestępstw z nienawiści”. Prokuratura Krajowa podjęła kroki w celu zwiększenia skuteczności ścigania przestępstw, opartych na nienawiści rasowej, religijnej, narodowej lub etnicznej, szkoląc m.in. prokuratorów.
Przedstawiciele oenzetowskiego komitetu wyrazili zaniepokojenie z powodu wzrostu liczby „przestępstw z nienawiści” oraz wykorzystania „mowy nienawiści” i podżegania do nienawiści politycznej w naszym kraju. Podnoszono, że ruchy i grupy neofaszystowskie działały swobodnie w Polsce, a niektórzy z członków tych ruchów zostali nawet wybrani do parlamentu, podczas gdy rząd nie wydawał się skutecznie podejmować działań w celu powstrzymania fali „rasistowskiej przemocy i ksenofobii”.
Eksperci oenzetowscy zarzucali stronie polskiej, że w naszym kraju kwitnie nietolerancja od czasu wyborów w 2015 r., ale ludzie boją się zgłaszać „przestępstwa z nienawiści” między innymi z powodu nieufności wobec policji i braku pozytywnego wsparcia. Mówiono, że „cisza dotycząca oburzającej, niepokojącej i przerażającej mowy nienawiści była niepokojąca”. Pytano o środki podjęte w celu zapobiegania „przestępstwom z nienawiści i mowie nienawiści” oraz w celu ich tłumienia zawczasu m.in. w internecie.
Wskazywano, że to głównie społeczność muzułmańska, chociaż bardzo nieliczna, najbardziej ucierpiała z powodu ataków motywowanych uprzedzeniami. Zarzucono stronie polskiej, że źle traktuje Romów. Pytano o reakcję rządu na kryzys związany z uchodźcami w 2015 r. oraz o kroki podjęte w celu stłumienia antysemickich i islamofobicznych aktów.
W swoich uwagach końcowych Gay McDougall, wiceprzewodnicząca i sprawozdawczyni komisji w sprawie sytuacji w Polsce, wyraziła nadzieje na zakończenie dyskryminacji rasowej w naszym kraju.
Delegacja polska składała się z przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Sprawiedliwości, Straży Granicznej, Urzędu do Spraw Cudzoziemców, Prokuratury Krajowej, Inspekcji Pracy, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Komendy Głównej Policji oraz Kancelarii Premiera, a także Stałej Misji RP przy Biurze Narodów Zjednoczonych w Genewie.
Komitet przedstawi uwagi końcowe do raportu Polski pod koniec dziewięćdziesiątej dziewiątej sesji 29 sierpnia br. Te i inne dokumenty związane z pracą Komitetu, w tym raporty przedłożone przez państwa strony, będą dostępne na stronie internetowej sesji.
Mirosław Broiło we wstępie prezentowanego raportu podkreślił, że Polska podjęła kilka inicjatyw, mających zwiększyć gwarancje prawne w zakresie równego traktowania i przeciwdziałania „przestępstwom z nienawiści”. Integralną częścią działań rządu było stworzenie usprawnionego systemu instytucjonalnego do walki z dyskryminacją, ksenofobią i rasizmem. Sprawą zwalczania wszelkich form dyskryminacji zajmowały się co najmniej cztery grupy międzyresortowe, w tym Rada ds. Zapobiegania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji. Zakres przepisów prawnych, które gwarantowały praktyczne wdrożenie zasady równego traktowania, został rozszerzony, a równe traktowanie zostało włączone do polityki rządu.
Polska – zaznaczył Broiło – bardzo troszczyła się o to, aby wszystkie osoby podlegające jej jurysdykcji w pełni korzystały ze swoich praw. Przypomniał, że zasada równości i zakaz dyskryminacji zostały zapisane w Konstytucji.
Zakres ochrony ze względu na rasę, narodowość i pochodzenie etniczne przewidziany w ustawie o wdrażaniu niektórych przepisów Unii Europejskiej o równym traktowaniu, znanej również jako ustawa o niedyskryminacji, był jak najszerszy i obejmował edukację, rynek pracy, szkoły i uniwersytety, opiekę zdrowotną, zabezpieczenie społeczne oraz dostęp i warunki korzystania z towarów i usług.
Rządowy pełnomocnik ds. Równego traktowania, we współpracy z 16 wojewódzkimi pełnomocnikami ds. równego traktowania i koordynatorami równego traktowania powołanymi we wszystkich ministerstwach oraz Kancelarii Premiera, stanowił krajowy mechanizm równego traktowania i prowadził działania mające na celu wyeliminowanie dyskryminacji, a także systematycznie wdrażał zasadę równości do polityk rządowych, także na szczeblu regionalnym, wyjaśnił szef delegacji polskiej.
Ustawa o cudzoziemcach z 2014 r. dostosowała prawo krajowe do prawa Unii Europejskiej i prawa międzynarodowego. Wprowadziła zezwolenie na pobyt czasowy dla cudzoziemców przebywających w Polsce nielegalnie, jeżeli ich pobyt wynikał z konieczności poszanowania prawa do życia rodzinnego lub jeżeli ich powrót mógłby naruszać prawa dziecka, a także wprowadziła katalog alternatywnych środków wobec zatrzymania w procedurach zwrotnych. Jeśli chodzi o przetrzymywanie migrantów, Polska poczyniła znaczące postępy od 2012 r. i dokonała kluczowych zmian w zarządzaniu strzeżonymi ośrodkami dla cudzoziemców, w tym poprawiając warunki przetrzymywania, liberalizując zasady przetrzymywania, wprowadzając m.in. nowe zasady postępowania w stosunku do osób z grup szczególnie wrażliwych.
W 2015 r. zainicjowano serię szkoleń, mających na celu zwalczanie „przestępstw z nienawiści” oraz przestępstw o podłożu rasistowskim i ksenofobicznym, koncentrujących się przede wszystkim na prawnych aspektach zwalczania przestępstw motywowanych uprzedzeniami, w tym przestępstwami popełnianymi w internecie.
W latach 2015-2019 przeszkolono 196 policjantów. Od 2009 r. Polska policja realizuje program w zakresie zwalczania „przestępstw z nienawiści”, koncentrujący się na zapewnieniu bezpieczeństwa potencjalnym ofiarom. Plan działania policji na lata 2018–2021, program działań społecznych i prewencyjnych, ma na celu przeciwdziałanie propagowaniu faszyzmu i innych systemów totalitarnych oraz zbrodni podżegania do nienawiści na tle różnic narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, lub braku jakiejkolwiek religii.
W 2016 r. w Komendzie Głównej Policji utworzono Biuro ds. Zwalczania Cyberprzestępczości w celu monitorowania kanałów mediów społecznościowych, forów internetowych i portali internetowych pewnych grup krajowych oraz identyfikowania działań zabronionych, w tym przestępstw z nienawiści. Prokuratura Krajowa podjęła kroki w celu zwiększenia skuteczności ścigania przestępstw opartych na nienawiści rasowej, religijnej, narodowej lub etnicznej.
Minister Broił podkreślił, że polski rząd przywiązuje dużą wagę do swoich zobowiązań, wynikających z konwencji Narodów Zjednoczonych, których Polska była stroną, a także z powodu członkostwa w organizacjach regionalnych, w tym w Radzie Europy i Unii Europejskiej. Rząd nie tylko dostrzegł potrzebę przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, narodowej i etnicznej, ale także uznał potrzebę wzmocnienia i skuteczniejszej koordynacji powiązanych działań. Szkolenia były szczególnie ważne w tym względzie.
Oenzetowscy eksperci uznali, że należy wzmocnić rolę polskich organów zajmujących się prawami człowieka i lepiej skoordynować działalność wszelkich instytucji, zajmujących się prawami człowieka. Polska strona została poproszona o przedstawienie poglądów rządu na temat promowania separacji rasowej i kampanii przeciwko uchodźcom oraz o wyjaśnienie, dlaczego prokurator odmówił kontynuowania takich spraw, ignorując zalecenia RPO. Pytano delegację o konflikt między prokuratorem a rzecznikiem w związku z „mową nienawiści” i sprawę z udziałem neonazistów.
McDougall była bardzo zaniepokojona negatywnymi opiniami w internecie na temat społeczności muzułmańskiej. Sprawozdawczyni zapytała o dalsze działania związane z zaleceniem utworzenia niezależnego organu, którego zadaniem byłoby rekrutowanie przedstawicieli wszelkich „mniejszości”, w tym seksualnych do policji. Pytała wprost, ilu policjantów mniejszościowych zostało zatrudnionych?
Inni eksperci komitetu poprosili o więcej informacji na temat mniejszości w Polsce, w szczególności na temat różnicy między Łemkami a Litwinami, i wyrazili zaniepokojenie segregacyjnym traktowaniem społeczności romskiej oraz wykorzystaniem mowy nienawiści i nawoływania do nienawiści w walce politycznej.
Odnosząc się do sytuacji migrantów i uchodźców, „eksperci” zwrócili uwagę, że ciężarne migrantki bez zezwolenia na pobyt nie miały dostępu do opieki zdrowotnej przed porodem, w trakcie i po porodzie, co może prowadzić do naruszenia art. 5 Konwencji. Delegację zapytano o reakcje rządu na kryzys uchodźczy w 2015 r. oraz o kroki podjęte w celu stłumienia „antysemickich i islamofobicznych aktów”, które miały miejsce. Jaki był skład populacji więźniów w Polsce, ilu było imigrantów i ilu uchodźców było przetrzymywanych w więzieniach? Jakie były alternatywy dla zatrzymania migrantów? – to tyko niektóre z pytań.
Eksperci chcieli wiedzieć, jakiej narodowości są emigranci zarobkowi i czy zapewnia się im właściwą opiekę. Wyrazili obawy dotyczące potencjalnie wyzyskującego charakteru ich stosunku pracy, szczególnie kobiet. Polska nie była stroną Międzynarodowej konwencji o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin – zwrócono uwagę i poproszono delegację o skomentowanie powodów, dla których Polska nie ratyfikowała tego instrumentu.
W kwestii profilowania rasowego, „eksperci” zapytali, czy polska policja ma duże doświadczenie w tej dziedzinie. Zwrócili się do delegacji o wypowiedzenie się na temat odwołania Rady ds. Zapobiegania Dyskryminacji Rasowej oraz powodów, dla których rząd uznał ją za nieskuteczną. Dopytywano o środki prawne podjęte w celu zabezpieczenia niezależności Urzędu Prokuratora i ochrony przed ingerencją polityczną. Wyrażono zaniepokojenie przypadkami pracy przymusowej, prostytucji i pracy seksualnej oraz przymusowego żebractwa.
Przewodniczący Komisji Noureddine Amir podkreślił znaczenie symboli i zapytał delegację, czy w Warszawie jest miejsce na upamiętnienie Holokaustu.
Minister Broiło podziękował za poruszenie „ważnego tematu Holokaustu, którego pamięć jest żywa w Polsce”. Stwierdził, że w Warszawie jest wiele pomników. Przywołał obchody Powstania w Getcie Żydowskim 19 kwietnia. W przypadku mowy nienawiści zapewnił, że za każdym razem, gdy dzieje się coś niestosownego, wysocy rangą urzędnicy rządowi zwracają się do społeczeństwa o potępienie takich aktów.
Polska delegacja uznała, że pytania dotyczące niezawisłości sądownictwa wykraczają poza zakres konwencji, w związku z czym nie była w stanie udzielić odpowiedzi na nie.
Inni delegaci podkreślali kluczową rolę Rzecznika Praw Obywatelskich. W sprawie „przestępstw z nienawiści” delegacja przypomniała, że Rzecznik Praw Obywatelskich może zwrócić się do prokuratury o zbadanie akt lub jego części. W przypadku „przestępstw z nienawiści,” w odniesieniu do których nie wszczęto postępowania przedprocesowego, wysokiej rangi prokurator może zbadać akta i podjąć decyzję o wszczęciu postępowania.
Rada ds. Zapobiegania Dyskryminacji Rasowej została rozwiązana, ponieważ rząd stwierdził, że nie wywiązała się skutecznie ze swojej roli. Rada skoncentrowała się głównie na organizacji konferencji i warsztatów – działań, które uznano za mało skuteczne. W 2018 r. powołano międzyresortową grupę zadaniową do pracy nad zapobieganiem przestępstwom i podżeganiem do nienawiści.
Polska przyjęła krajowy plan działania przeciwko handlowi ludźmi i dokonała oceny niedawno zakończonego trzyletniego cyklu. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wykorzystało te ustalenia do przygotowania nowego trzyletniego planu, który doprowadził do przyjęcia nowych wytycznych w maju 2019 r. W ramach tego nowego planu działania Polska starała się podnieść standardy wsparcia ofiarom handlu ludźmi, w szczególności małoletnim oraz poprawić wydajność zainteresowanych instytucji. Plan miałby również na celu zmianę odpowiednich przepisów i zwiększenie świadomości na temat zjawiska handlu ludźmi w populacji ogólnej.
Bezpaństwowcy byli traktowani jak inni cudzoziemcy i mogli uzyskać zezwolenie na pobyt pod pewnymi warunkami. Bezpaństwowiec mógł uzyskać dowód tożsamości, który zastępował dokumenty podróży przez cały okres procedury regulacyjnej (legalizacja jego sytuacji). Ustawa o obywatelstwie polskim z dnia 2 kwietnia 2019 r. przyczyniła się do zapobiegania bezpaństwowości, przewidując nabycie obywatelstwa polskiego przez małoletniego urodzonego przez nieznanych rodziców, którzy mieszkali na terytorium Polski. Obecne polskie przepisy skutecznie zapobiegają bezpaństwowości.
Rząd podjął kroki, mające na celu zapobieganie „mowie nienawiści” w sferze publicznej, choć w niektórych przypadkach nie można było podjąć działań zapobiegawczych, ponieważ serwery danych stron i platform mediów społecznościowych znajdowały się poza Polską, dlatego trudno było zidentyfikować sprawców.
Delegacja zauważyła, że niedawny wzrost liczby przestępstw z nienawiści na tle rasowym nie był znaczny, a liczba ofiar spadła. Policja nie odnotowała wzrostu liczby poważnych przestępstw – wręcz przeciwnie – wszystkie przestępstwa z nienawiści były rozpatrywane przez prokuraturę.
Według niezależnego badania 75 procent mieszkańców Polski ufa policji, co oznacza, że brak zgłoszenia przestępstwa z nienawiści nie był spowodowany brakiem zaufania. Zamiast tego niedoinformowanie może być spowodowane barierą językową lub faktem, że zainteresowane osoby miały kryminalną przeszłość.
Wytyczne z przestępstw na tle rasowym z października 2017 r. określały konkretny sposób gromadzenia dowodów na takie przypadki. Działania, w których uczestniczyły ofiary, musiały być prowadzone w sposób uniemożliwiający dalszą wiktymizację, przy jednoczesnym nadzorowaniu prokuratorów należało informować o każdym postępowaniu przygotowawczym dotyczącym „przestępstw z nienawiści”. Prokuratorzy prowadzący postępowania związane z „przestępstwami z nienawiści” przeszli specjalistyczne szkolenie na ten temat.
Polska rozważa poprawki do kodeksu karnego, aby w szczególności wspomnieć o ideologiach komunistycznych, nazistowskich i faszystowskich oraz ich upowszechnieniu. Konsultacje w sprawie tych poprawek są w toku, zgodnie z wymogami Konstytucji.
Profilowanie etniczne i rasowe było zabronione, nawet w sprawach związanych z terroryzmem, a 100 tys. funkcjonariuszy policji zostało przeszkolonych w zakresie „multikulturalizmu” Podczas szkolenia policja stosowała międzynarodowe definicje, które obejmowały profilowanie etniczne i rasowe. Procedura rekrutacji policji uznała, że nie ma znaczenia pochodzenie etniczne, „orientacja seksualna” lub wyznanie religijne. Policja nie posiada statystyk dotyczących tych cech. Liczy się zdolność kandydatów do spełnienia wymagań na dane stanowiska.
Migracja do Polski była głównie motywowana zatrudnieniem, a kraj był przyjazny dla migracji. Niektóre kategorie obcokrajowców, takie jak studenci i badacze, mieli nieograniczony dostęp do pracy, z kolei obywatele niektórych krajów – ułatwiony dostęp do rynku pracy. Cudzoziemcy mieli równy dostęp do mechanizmów ochronnych, na przykład gwarancji minimalnego wynagrodzenia. Kodeks pracy zakazał bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji w zatrudnieniu. Utworzono infolinię, która zapewnia informacje w różnych językach, w tym w języku angielskim i ukraińskim.
Państwowa Inspekcja Pracy zawarła szereg umów o współpracy z innymi podmiotami, na mocy których podejmowane byłyby wspólne działania i inicjatywy w celu zwalczania naruszeń praw w przypadku zagranicznych pracowników.
Zatrzymani cudzoziemcy mieli prawo do podstawowej opieki i dostępu do lekarza, pielęgniarki, położnej, a także do hospitalizacji, których koszty pokrywało państwo. Cudzoziemcom w trakcie procedury powrotu zapewniono różne usługi wsparcia.
Rząd zbierał dodatkowe dane na temat mniejszości narodowych, a statystyki wykazały, że z wyjątkiem Romów status mniejszości narodowych był porównywalny z resztą społeczeństwa. Na podstawie corocznych badań zmieniły się negatywne stereotypy wobec Romów. Najlepszym narzędziem do walki z dyskryminacją Romów i zwiększeniem ich szans na rynku pracy była edukacja, zwłaszcza ze względu na wysoki odsetek osób przedwcześnie kończących naukę.
W kolejnej rundzie pytań eksperci komisji wezwali Polskę do zwrócenia uwagi na Międzynarodową Dekadę Ludów Afrykańskich i zapytali o plany upamiętnienia Holokaustu. Eksperci nie zgodzili się ze stanowiskiem delegacji dotyczącym niezawisłości sądownictwa i zapytali o wpływ elementów edukacji związanych z prawami człowieka.
W odpowiedzi na pytania ekspertów delegacja polska potwierdziła, że cudzoziemcy stanowią dwa procent populacji więziennej. Zauważono również, że co piąty obywatel polski stracił życie w Holokauście i dla Polaków zagłada Żydów nie jest przypadkiem podręcznikowym, lecz katastrofą. Wskazano, że jest wiele sposób upamiętnia tego wydarzenia. Polska była też pierwszym krajem na świecie, który ogłosił 2 sierpnia Dniem Pamięci o Holokauście w Rzymie. Co więcej, Polska była jednym z niewielu krajów na świecie, w których Holokaust, eksterminacja Żydów i ściganie Romów przez nazistowskie Niemcy zostały uwzględnione w programie nauczania i szkolnych podręcznikach. Taka edukacja jest obowiązkowa.
Delegacja ogłosiła, że stowarzyszenie Duma i Nowoczesność zostało właśnie rozwiązane po tym, jak sześciu jej członków zostało oskarżonych o publiczne rozpowszechnianie nazistowskiej ideologii. Władze badają obecnie 295 przypadków „mowy nienawiści”.
W latach 2016–2018 „przestępstwa z nienawiści” – do tej pory nie ma klarownej definicji, co niby jest takim przestępstwem – stanowiły 0,14 proc. wszystkich spraw toczących się przed polskimi sądami. Jednak szkolenia dla prokuratorów miały doprowadzić do lepszego ścigania takich spraw. I tak w 2018 r. 33 proc. ściganych „przestępstw z nienawiści” miało zakończyć się aktem oskarżenia, a 430 osób zostało skazanych – poinformowała polska delegacja.
Źródło: ohchr.org
AS
