W Federacji Rosyjskiej gwarancja nauki w języku narodowym nie zawsze oznacza, że młody człowiek będzie mógł uczyć się w języku rosyjskim. Tak stwierdziło ministerstwo oświaty autonomicznej Republiki Baszkortostanu, odpowiadając na skargę rodziców jednego z uczniów, który chciał uczyć się w gimnazjum w Ufie po rosyjsku. Sytuacje, gdy Rosjanom w niektórych rejonach Federacji Rosyjskiej daje się odczuć, że już nie są u siebie, są zgłaszane coraz częściej i w różnych rejonach państwa.
Podkreślanie odrębności narodowej jest na ogół wstępem do eskalacji żądań autonomii lub wysuwania haseł separatystycznych. Fakt, że nauki po rosyjsku odmówiono uczniowi w stolicy Baszkortostanu, nie jest przypadkiem. Poza rejonem północnego Kaukazu to właśnie w Baszkortostanie i Tatarstanie opcja antymoskiewska jest najsilniejsza. Na wzrost działań separatystycznych wpływ mają zarówno czynniki polityczne (radykalne ideologie islamskie, oddziaływanie sąsiednich państw), jak i szybkie zmiany demograficzne, powodujące, że odsetek Rosjan w całości populacji wielu republik spada w stosunku do innych narodów.
Wesprzyj nas już teraz!
W republikach północnego Kaukazu liczba Rosjan jest na tyle nieduża, że wola odłączania się od władzy Moskwy ujawnia się wówczas, gdy lokalni politycy nie widzą już korzyści dla siebie z utrzymywania silniejszych związków z Federacją Rosyjską. W Kałmucji Rosjan jest dzisiaj 30 proc., w Czeczenii 14 proc., ale już np. Dagestanie ok. 3 proc. a w Inguszetii 1 proc. Demografia przekłada się na politykę i trudno będzie Rosji utrzymać władzę Rosjan nad regionami, gdzie jest ich coraz mniej.
Liderem separatyzmu, nie poddającym się nawet prawodawstwu Federacji Rosyjskiej jest niewątpliwie Tatarstan. Po okrzepnięciu po rozpadzie ZSRS władza w Moskwie dała republikom czas przejściowy na wprowadzenie zapisów niesprzecznych z konstytucją federalną. Mimo to Republika Tatarstanu nie dostosowała swojej konstytucji do zaleceń Moskwy a władze w Kazaniu zasłynęły już wcześniej bojkotem ogólnopaństwowego głosowania nad konstytucją federalną w 1993 roku. W bliższym nam czasie Tatarstan podkreślił swoją odrębność od Moskwy w 2015 roku, gdy Turcy zestrzelili rosyjski samolot wojskowy. Wówczas prezydent Tatarstanu stwierdził, że jego republika ma swoją politykę wobec Ankary a Tatarzy i Turcy to bratnie narody.
W Republice Baszkortostanu (ze stolicą w Ufie) łączna liczba Baszkirów (30 proc.) i Tatarów (24 proc.) przewyższa liczbę Rosjan (36 proc.), a liderzy polityczni zapatrują się na mocne podkreślanie samodzielności przez sąsiadów z Tatarstanu. Rosjanie obawiają się – podobnie jak w przypadku Tatarstanu – wpływu radykalnych ugrupowań islamskich, szczególnie w młodym pokoleniu. Formą separatyzmu, groźną dla stabilności Federacji Rosyjskiej, może być właśnie ideologia stworzenia państwa islamskiego. W Baszkortostanie pierwsze grupy islamskich radykałów już działają, częściowo bazując na imigrantach z posowieckich republik Azji Centralnej.
W azjatyckiej części Rosji republiką charakteryzującą się szybką depopulacją Rosjan jest wciśnięty między Mongolię i Kazachstan Ałtaj, gdzie szybko przybywa Ałtajczyków i Kazachów. Tamtejszy ruch nacjonalistyczny Kurułtaj ma antyrosyjskie nastawienie, m.in. sprzeciwiał się budowie cerkwi prawosławnej w stolicy – Gornoałtajsku. Położona obok Republiki Ałtaju Tuwa ma już bardziej jednorodny charakter narodowy – Tuwińców jest tam 82 proc. a Rosjan tylko 16 proc. Republika ta wpisała się w historii Rosji pierwszymi pogromami Rosjan na początku lat 90., a niechęć do Rosjan także dzisiaj jest dość powszechna. Separatyści z Republiki Kałmucji chcieli przyspieszyć zmiany demograficzne poprzez przesiedlenie pół miliona Kałmuków z Chin a w 2015 roku ogłosili powołanie suwerennego państwa kałmuckiego.
W Federacji Rosyjskiej, gdzie obecnie co piąty obywatel nie jest Rosjaninem, a w przyszłości proporcja ta będzie zmieniać się na niekorzyść Rosjan, siła ruchów odśrodkowych będzie zależna od siły władzy w Moskwie, stanu gospodarki i poziomu życia. Przy słabości struktur służb bezpieczeństwa, państwa i aparatu administracyjnego zakusy na zdobywanie nowych obszarów władzy będą mieć lokalni liderzy, najczęściej mocno powiązani z biznesem. Być może nie jest przypadkiem, że dwa najbardziej „separatystyczne” obszary kraju – Baszkortostan i Tatarstan – to regiony o najwyższym poziomie korupcji w Rosji.
Jan Bereza
Źródła: Profu.ru, GTRK.tv, Nakanune.ru, Ruxpert, Obozrevatel.com
