Prof. Grzegorz Kucharczyk: czekając na Manuelę

Jak rzadko spotyka się dziś dobrego pisarza – nawet pośród laureatów nagrody Nobla.

Każda rewolucja polityzuje wszystko, bo polityka (zwłaszcza mocno zideologizowana) ma być według kolejnych pokoleń rewolucjonistów panaceum na wszystkie dotychczasowe bolączki świata.

Pierwsza w ciągu wielkich rewolucji protestancka reformacja była pod tym względem wzorcowa. Zanegowanie przez Marcina Lutra sakramentalnego charakteru małżeństwa i jego twierdzenie, że nic, co dotyczy prawa małżeńskiego, nie należy do Ewangelii, oznaczało, że odtąd wszystko w zakresie prawa małżeńskiego będzie zależeć od państwa. A cóż dopiero powiedzieć o przypisanej przezeń władcom świeckim roli biskupów z konieczności! Tam, gdzie zwyciężyła reformacja, polityka (czytaj: władca świecki jako summus episcopus) miała panować nad religią. Słowa naszego króla Zygmunta Augusta – nie będę królem waszych sumień – wypowiedziane do protestantów domagających się ustanowienia w państwie jagiellońskim „Kościoła narodowego”, były deklaracją człowieka cywilizacji łacińskiej, przeciwrewolucjonisty.

Rewolucja francuska, która zgodnie z deklaracją jednego z jakobińskich deputowanych, miała intencję rozpoczęcia świata na nowo, polityzowała wszystko – od pomiaru czasu (w nowym kalendarzu republikańskim) po edukację (dzieci należą do republiki – orzekł Danton). Polityka miała dominować nad moralnością, bo tak należy rozumieć deklarację Robespierre’a o wprowadzeniu we Francji po obaleniu monarchii rządów cnoty. Odtąd, co jest cnotą, miał określać Komitet Ocalenia Publicznego, a w praktyce jednoosobowo „Nieprzekupny”. Republika – jak mawiał Saint-Just, prawa ręka jakobińskiego dyktatora – miała stać się żarliwą wspólnotą. To polityka miała wyznaczyć przedmiot właściwego kultu i wyznaczyła „Najwyższą Istotę”.

Choć dziewiętnastowieczne Kulturkampfy pozbawione były takiej skali krwawego terroru, jaki panował pod rządami cnoty w rewolucyjnej Francji, również wtedy polityka skutecznie (jak się okazało) wdarła się w sferę edukacji oraz w prawo obywateli do swobodnego stowarzyszania się i wybierania własnej drogi życiowej (taki był wszak sens serii antyzakonnych legislacji przyjmowanych w Prusach, we Francji, Piemoncie i Portugalii od drugiej połowy XIX wieku do początku minionego stulecia).

Przed takim rewolucyjnym zaufaniem polityce jako uniwersalnemu panaceum z charakterystyczną dla siebie przenikliwością przestrzegał Zygmunt Krasiński: Polityka nie zdaje się nam na nic. Tak jak do bankierstwa, zmysłu do niej nie posiadamy. Gdy się w politykę wdajem, wpadamy w demagogię, w centralizację, w anarchię lub w królewszczady niekrólewskie, w zbrodnie lub śmieszność.

A propos demagogii i śmieszności, warto zacytować słowa wypowiedziane niedawno przez nową noblistkę Olgę Tokarczuk. Przebywając w Niemczech, gdzie zgodnie z rytuałem przestrzeganym przez wszystkie „niezależne umysły” przybywające z Polski do naszego zachodniego sąsiada, wyraziła zaniepokojenie duszną atmosferą wymuszającą u polskich autorów autocenzurę (czyżby myślała o postępowaniu rektora UMK?), po czym dodała tonem afirmatywnym: Jestem polityczna w najszerszym wymiarze rozumienia polityki. Dzisiaj polityczne stało się to, co jemy, jak żyjemy, jak zwracamy się do innych. Czyli podstawowe aspekty naszego życia.

I na koniec zupełnie niepolityczna uwaga. Czytając Dzienniki Sandora Maraia – wybitnego węgierskiego pisarza, naprawdę markowego (chciałoby się dodać: bo bez Nobla), natrafiłem na taki zapisek z roku 1974: Borges. Jak rzadko spotyka się dobrego pisarza! Ma siedemdziesiąt cztery lata, jest półślepy, mieszka w Argentynie, pracuje jako bibliotekarz, od lat typowany do Nagrody Nobla, ale od lat przyznają ją szczwanym wyłudzaczom.

Czekamy więc na Manuelę Gretkowską…

Grzegorz Kucharczyk

Tekst ukazał się z 71. numerze dwumisięcznika Polonia Christiana

Aby zamówić, kliknij TUTAJ.