Św. Bernardyn ze Sieny

Dzisiejszy patron pisał dzieła teologiczne, dotyczące głównie doktryny i moralności katolickiej, a także traktaty o Matce Bożej, założył też szkoły teologiczne – mówi dla PCh24.pl o. dr hab. Innocenty Marek Rusecki OFM, historyk Kościoła z klasztoru ojców bernardynów na Czerniakowie w Warszawie.

Jak wyglądała młodość i nauka św. Bernardyna ze Sieny?

Bernardyn degli Albizzeschi urodził się 8 września 1380 roku w Massa Marittima w szlacheckiej rodzinie. Jego ojciec pełnił funkcję gubernatora miasta. Gdy św. Bernardyn miał trzy lata zmarła mu matka, trzy lata później ojciec. Jego wychowaniem zajęło się stryjostwo, które wychowywało go w duchu głębokiej wiary katolickiej. Od najmłodszych lat odznaczał się głęboką pobożnością i roztropnością. Przy szkole parafialnej ukończył szkołę podstawową. Następnie studiował prawo kanoniczne i teologię w Sienie w latach 1396-1399.

Co spowodowało, że dzisiejszy patron został franciszkaninem?

Po uzyskaniu licencjatu z prawa kanonicznego Bernardyn wstąpił do „Konfraterni Najświętszej Maryi”. Celem stowarzyszenia było dążenie do doskonałości wewnętrznej oraz posługiwanie chorym w czasie zarazy. Podczas epidemii dżumy, jaka spadła na Sienę, razem z dwunastoma przyjaciółmi pracował w szpitalu Santa Maria della Scala bez wytchnienia przez cztery miesiące. Zaraził się chorobą i tylko cudem z niej wyszedł. Wydaje się, że słyszał dobrze o Franciszku i jego braciach, o ich ubóstwie i służbie drugiemu człowiekowi. Dlatego postanowił oddać się w zakonie całkowicie Panu Bogu i drugiemu człowiekowi jako kapłan i zakonnik. W 1402 roku wstąpił do zakonu franciszkanów w Sienie, rozdając wcześniej cały swój majątek. Rok później złożył śluby zakonne, a w następnym roku otrzymał święcenia kapłańskie. Przełożeni skierowali go do małego klasztoru w Capiola, nieopodal Sieny, gdzie spędził dwanaście lat. Po tym czasie został przeniesiony do klasztoru w Fiesole. Korzystając z wolnego czasu studiował Pismo Święte i dzieła Ojców Kościoła oraz dzieła teologiczne, zwłaszcza św. Bonawentury. Równocześnie dał się poznać jako dobry kaznodzieja, więc zapraszano go z kazaniami do okolicznych kościołów.

Św. Bernardyn wyjątkowo mocno propagował kult Imienia Jezus. Jego działalność w tej kwestii była tak silna, że niektórzy dopatrywali się w tym herezji. Bernardyn jednak wyszedł zwycięsko ze wszelkich prób. Czy mógłby Ojciec o tym opowiedzieć?

Żywił szczególne nabożeństwo dla Imienia Jezus. Głoszenie kazań zawsze zaczynał od wypowiedzenia Imienia Jezus. Imię Jezus miał wypisane na tabliczce, którą często unosił w górę w czasie kazań. Ludzie bardzo entuzjastycznie reagowali na to, padając na kolana. Urządzano nawet procesje, w których wierni nieśli podobne tabliczki. Dwanaście promieni na nich symbolizowało dwunastu Apostołów i dwanaście artykułów Credo, a osiem mniejszych – błogosławieństwa ewangeliczne. Oszczerstwa i pomawianie o herezję doprowadziły w czerwcu 1427 roku do procesu przed papieżem Marcinem V. Obrońcą św. Bernardyna był jego uczeń, św. Jan Kapistran. Zarzuty okazały się bezpodstawne.

Musimy pamiętać, że z Imieniem Jezus związana jest również moc czynienia cudów, wypędzania złych duchów oraz skuteczność modlitwy, dlatego wszystkie katolickie modlitwy liturgiczne kończą się wezwaniem Imienia Jezus. Działalność św. Bernardyna spotkała się jednak z oporem, gdyż niektórzy dopatrywali się w kulcie Imienia Jezus znamion idolatrii (bałwochwalstwa).

Ostro zwalczał go Savonarola, który uznawał tabliczki z Imieniem Jezus za formę praktyk magicznych.

Papież trzykrotnie proponował św. Bernardynowi godność biskupa. Ten jej jednak nie przyjął. Dlaczego?

Przypuszczać należy, iż św. Bernardyn był człowiekiem bardzo pokornym. Naśladował w tym św. Franciszka, który uważał siebie za nic, za najgorszego człowieka pod słońcem niegodnego tak wielkiej miłości Boga. Odpowiadając papieżowi odnośnie przyjęcia godności biskupa, mówił: „moją diecezją jest cała Italia”.

Jaki styl życia prowadzili ówcześni franciszkanie, skoro Bernardyn za wszelką cenę dążył do powrotu do pierwotnej reguły?

Zakon bardzo intensywnie się rozwijał, przybywało bardzo dużo braci. Bracia już za życia św. Franciszka, a przynajmniej spora ich liczba, odnosili się dość krytycznie do reguły zakonodawcy, uważając ją za zbyt surową. Głównie chodziło o jej złagodzenie w zakresie ubóstwa. Ruch odnowy Zakonu i wierności św. Franciszkowi był tak wielki, że w 1517 roku doszło do oficjalnego podziału Zakonu Braci Mniejszych na dwa: Zakon Braci Mniejszych Obserwantów, opowiadających się za wiernością reguły zakonodawcy i Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych, opowiadających się za złagodzeniem reguły (zwłaszcza w dziedzinie ubóstwa).

Św. Bernardyn zaliczony jest do grona doktorów Kościoła. Jakie cenne dzieła po sobie pozostawił?

Był mądrym i roztropnym kapłanem i zakonnikiem. Jako wikariusz linii obserwanckiej w Zakonie kładł bardzo duży nacisk na nauczanie teologii i prawa kanonicznego jako części regularnego programu nauczania. W 1439 roku brał udział w soborze we Florencji, gdzie działał na rzecz zjednoczenia greckiego kościoła ortodoksyjnego z Kościołem katolickim. Od 1430 roku pisał dzieła teologiczne, dotyczące głównie doktryny i moralności katolickiej, a także traktaty o Matce Bożej. Założył szkoły teologiczne w Perugii i Monteripido. Jego dzieła to: „O doskonałości chrześcijańskiej”, „Traktat o spowiedzi”, „Traktat o posłuszeństwie”, „Zwierciadło grzeszników”.

Ojcze, jak wygląda sprawa Waszej nazwy – jesteście bernardynami czy franciszkanami reformatami?

W 1453 roku przybył do Polski św. Jan Kapistran, uczeń św. Bernardyna ze Sieny. Założył w Krakowie pierwszy obserwancki klasztor i kościół na ziemiach polskich. Kościół przyjął wezwanie św. Bernardyna ze Sieny. I z czasem ludzie zaczęli mówić: idziemy do braci od św. Bernardyna, a później zwyczajnie: idziemy do Bernardynów. I tak jest do dzisiaj. Ta zwyczajowa nazwa weszła bardzo szybko do polskiej literatury i sztuki.

Bóg zapłać za rozmowę!

Rozmawiał Kajetan Rajski