Narodowa konspiracja na Podlasiu 1939-1952

Z ogromnym opóźnieniem powstają prace historyczne dotyczące wydarzeń niezwykle ważnych dla dziejów Polski: okupacji niemieckiej i sowieckiej w latach II wojny światowej oraz powojennej okupacji komunistycznej. Dopiero od niedawna bowiem da się rzetelnie podejść do kwestii istnienia i funkcjonowania konspiracyjnych organizacji niepodległościowych. A rzecz dotyczy przecież niebywałego fenomenu – wyjątkowego na skalę całej Europy Polskiego Państwa Podziemnego z jego niezwykle bogato rozbudowanymi agendami i strukturami.


Autentyczne badanie wojennej i powojennej historii Polski zaczęło się dopiero po roku 1989, a i wtedy nie było to zadanie łatwe wskutek utrudnionego czy wręcz zamkniętego dostępu do wielu archiwów. Skupiono się więc na badaniu zasobów już dostępnych oraz penetracji licznych, acz rozproszonych i w ogóle nieznanych zbiorów prywatnych: relacji, wspomnień i pamiętników oraz ikonografii z epoki. Sytuację zmieniło dopiero otwarcie ogromnych zasobów Instytutu Pamięci Narodowej. Pasjonaci zagadnienia, którzy do tej pory cierpliwie i konsekwentnie zbierali okruchy, mogli wreszcie zaczerpnąć pełną garścią.
Jednym z nich jest niewątpliwie Mariusz Bechta, autor monumentalnej pracy ­…między Bolszewią a Niemcami. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu Narodowego na Podlasiu w latach 1939-1952,mający już na swym koncie kilka znaczących opracowań dotyczących tego regionu. Monografia narodowego Podlasia okresu wojny i pierwszych lat powojennych stanowi uwieńczenie jego głębokich, wieloletnich badań i świetnego rozpoznania tematu.


Praca obejmuje wszystkie nurty ruchu narodowego szeroko rozbudowane organizacyjnie i bogate ideowo. O sile ich może świadczyć fakt, że konspiracja ta przetrwała – choć w szczątkowej formie – aż do początku lat pięćdziesiątych. Podlaski Okręg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego został rozbity na szczeblu komendy okręgu dopiero w grudniu 1950 roku jako jeden z ostatnich w kraju.