Na pożegnanie Grzegorza Eberhardta (1950–2014)

Trudno przeszacować tę stratę. W jego osobie ponosi ją nie tylko polska publicystyka, pisarstwo historyczne i dokumentalistyka, ale znacznie szerzej: polskie życie publiczne – po prostu: Polska traci na nieobecności Grzegorza Eberhardta. Umarł bowiem człowiek dociekliwy – jak mało kto. Także jak mało kto pracowity w spisywaniu rezultatów swych dociekań, jak mało kto rzetelny w wyciąganiu wniosków i jak mało kto szczodry w dzieleniu się nimi.

Jego Pisarz dla dorosłych – to bezdyskusyjnie jedna z najważniejszych polskich książek ostatniego ćwierćwiecza. Jak bez samego Józefa Mackiewicza nie da się poważnie mówić o polskich sprawach naszej epoki – tak skalę jej zakłamania nie sposób docenić bez Grzegorza Eberhardta. Gdybym miał polecić komuś JEDNĄ książkę, której lektura najlepiej wprowadza w historię Polski XX wieku – i najgłębiej odsłania korzenie ideowe PRL‑u i Post‑PRL‑u – to byłaby to właśnie ta wspaniała „cegła”, która z wydania na wydanie rozrastała się o kolejne rozdziały i przypisy. Jest to bowiem dzieło życia Autora – rzecz, do której uzupełnienia i kolejne przyczynki wciąż czujnie wyławiał z codziennej prasówki i z niezliczonych lektur relacji świadków i dokumentów epoki.

Jako filmowiec pozostanie także autorem (wspólnie z Jackiem Petryckim) jednego z najważniejszych dokumentów naszych czasów: Czternaście dni. Prowokacja bydgoska (1981/2008). Ten pasjonujący film – na który złożyły się materiały zarejestrowane w 1981 roku, a potem utajnione na ponad ćwierć wieku – to jedno z podstawowych źródeł do dziejów „Solidarności”. Udało się w nim zarejestrować kulisy manipulacji prowadzącej do przetrącenia kręgosłupa Związku, a kto wie, czy nie całego pokolenia tamtych lat. Wymowa ekskluzywnego materiału zarejestrowanego podczas zamkniętych obrad liderów „S” jest porównywalna chyba tylko z „momentem prawdy” jaki pamiętamy z filmu Nocna zmiana. Rzecz zmontowana została z wyczuciem rytmu filmowego, ale także z pietyzmem i starannością, jakich wymaga praca z archiwaliami, bez zapoznania się z którymi – powtórzę raz jeszcze – nie sposób rzetelnie pisać historię pierwszej „Solidarności”...