Między nami, Sarmatami

Nota bene: sam termin „sarmatyzm” wprowadzili do obiegu jego zaprzysięgli pogromcy – po raz pierwszy na łamach warszawskiego „Monitora” w roku 1765. Od tamtej pory walkę „obozu postępu” z tradycją narodową prowadzono u nas między innymi pod hasłem walki z „sarmatyzmem” właśnie – rozumianym jako synonim wszelkiego wstecznictwa, nieokrzesania, ba, nawet grubiaństwa. W odróżnieniu, ma się rozumieć, od wszystkiego, co postępowe, uczone, eleganckie. Budowano to przeciwstawienie zawsze na niekorzyść Polaka trzymającego się tradycyjnych wyobrażeń o sobie samym i całym Bożym świecie. A koronnym dowodem niższości i ignorancji owego Polaka miało być właśnie kultywowanie legend o pochodzeniu polskiej szlachty od starożytnych Sarmatów – przekonanie rzekomo całkowicie irracjonalne. Z czasem ów specyficzny rys polskiego tradycjonalizmu na stałe skojarzony został z regresem intelektualnym i wszedł z nim nawet w stałe związki frazeologiczne w rodzaju „sarmackiego obskurantyzmu”.

Minąć musiało dwa i pół wieku od pierwszych szydzących z sarmatyzmu publikacji „Monitora”, by okazało się, że w legendarnych rodowodach szlachty polskiej więcej było na rzeczy, niż się kiedykolwiek śniło naszym „oświeconym” filozofom...