Wraz z nadejściem wiosny ruszą remonty, rekonstrukcje i odbudowy zamków oraz pałaców na dawnych Kresach Rzeczypospolitej, dziś znajdujących się na terytorium Litwy, Białorusi i Ukrainy. W tym roku szczególnie duże środki na renowacje zabytkowych budowli przeznacza Ukraina. Za sumę 114 milionów hrywien (około 18 milionów złotych), zostanie przywrócony dawny blask aż pięciu zabytkom.
Na Ukrainie
Wesprzyj nas już teraz!
W związku z przypadającą w przyszłym roku 400 rocznicą bitwy pod Chocimiem (1621) Ministerstwo Kultury Ukrainy przeznaczyło osiem milionów hrywien (około 1,2 miliona złotych) na prace remontowe i konserwatorskie słynnego średniowiecznego zamku. Rozpoczęły się już przygotowania do rozpoczęcia remontu twierdzy, która była świadkiem dwóch wspaniałych wiktorii wojsk Rzeczypospolitej nad armią turecką. Pilnych napraw wymagają szczególnie mury i fortyfikacja.
Twierdza Chocim jest uważana przez Ukrainę za cenny obiekt historyczny. Zarządza nią instytucja zwana Państwowy Rezerwat Historyczno – Archeologiczny Chotynska Forteca. W latach 90’ ubiegłego wieku stan twierdzy był bardzo zły. Pokutowały lata zaniedbań ze strony komunistycznego rządu ZSRR. Poważne remonty państwo Ukraina rozpoczęła dopiero po roku 2000. Wyremontowano i odbudowano wszystkie budowle za murami. Pokryto je nowymi dachami, w historycznym tzw. namiotowym stylu. Zabezpieczono również sporo obiektów oraz resztek umocnień na przedpolach fortecy, w obrębie dawnego, rozległego kompleksu twierdzy.
Pierwszą drewnianą twierdzę niedaleko miejscowości Chocim, nad szerokim Dniestrem, zbudował w X wieku książę Włodzimierz I. Miała ona bronić południowo-zachodnich granic Rusi Kijowskiej. Zamek i fortyfikacje poważnie rozbudował w połowie wieku XIII książę ruski Daniel Halicki. Wówczas to stanęły pierwsze kamienne mury, a wokół nich wydrążono fosy. W roku 1349, tak jak całe Księstwo Halickie, twierdza Chocim weszła w posiadanie króla Polski Kazimierza Wielkiego. W kolejnych latach zamkiem zarządzali hospodarowie wołyńscy, podlegli polskim królom. Najpoważniejsze prace budowlane przypadły na lata 1460-70. Wtedy to powstał, wykonany z cegieł, kompleks budynków zamkowych oraz potężnych umocnień obronnych, który z niewielkimi zmianami przetrwał do dnia dzisiejszego. Chocim znamy najbardziej z bitwy stoczonej tu w roku 1621, w której Armia Rzeczypospolitej pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza starła się z tureckimi wojskami sułtana Osmana II. Polskie wojska zwyciężyły 200 tysięczną turecką armię, która miała zamiar zająć całą Europę. Później w roku 1673 ponownie pod Chocimiem Turków pogromiły wojska polskie, tym razem dowodzone przez hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego.
Wśród innych zabytkowych budowli na Ukrainie, które w tym roku zostaną wyremontowane są wieże zamku w Pomorzanach. Powstał on w XV wieku, a przebudował go w stylu renesansowym (pierwsza połowa XVI) wojewoda podolski Jan Sieniński. Natomiast pierwszy gruntowny remont zamku przeprowadził w XVII wieku król Jan III Sobieski. W 1876 roku zamek przeszedł w ręce rodu Potockich i aż do II wojny światowej był ich własnością. Po wojnie mieściła się w nim szkoła. Obecnie zabytek niszczeje i remont może go uratować.
Odnowione też zostaną elementy pałacu w Tatarkowie. Pałac Lanckorońskich w Tartakowie zbudował w 1898 roku Zbigniew Lanckoroński na murach dawniejszego zamku Potockich. Po II wojnie światowej władze sowieckie zorganizowały w pałacu szkołę podstawową i średnią. W latach 90. XX wieku w ogrodzie pałacowym zbudowano nowy obiekt szkolny, natomiast sam pałac popadł w ruinę.
Na Białorusi
W Grodnie na Białorusi trwają zaawansowane prace nad odbudową starego zamku. Projekt rekonstrukcji wykonał białoruski architekt Wiktor Baczkow. Twierdzi on, że jego realizacja pozwoli na odtworzenie renesansowego wyglądu grodzieńskiego zamku z czasów jego największej świetności, jaką posiadał on w drugiej połowie XVI wieku. Zakończenie obecnego, pierwszego etapu prac budowlanych zaplanowano na jesień tego roku. Odbudowano już mury oraz zamkową wieżę. W ostatnich dniach na wieży zamontowano ogromny hełm, zrekonstruowany według wskazówek polskich specjalistów, którzy już dwukrotnie wizytowali teren odbudowy zamku w Grodnie. Wcześniej wieża została ozdobiona, wykonanymi przez artystów malarzy, w technice sgraffita, portretami władców m.in. króla Stefana Batorego, który wzniósł zamek w Grodnie. Wieża, w swojej dolnej partii, jest jednocześnie bramą wjazdową na zamkowy dziedziniec.
Zamek Dolny w Grodnie, który właśnie jest odbudowany, powstał w pierwszej połowie XV wieku. Ten okazały obiekt obronny wkrótce stał się siedzibą królewską. W zamku rezydował i zmarł w roku 1492 król Kazimierz Jagiellończyk. Nieco wcześniej, bo w roku 1483 na zamku ducha oddał Bogu jego syn – królewicz Kazimierz, w 1521 roku ogłoszony świętym kościoła katolickiego.
Zamek w Grodnie największy czas swojej świetności miał podczas panowania w Rzeczypospolitej króla Stefana Batorego. Kiedy monarcha ten prowadził wojnę z Rosją w latach 1577 – 1582, Zamek Dolny w Grodnie przebudował na swoją centralną rezydencję. Obiekt zyskał wówczas nowe, piękne, renesansowe oblicze za sprawą doskonałego włoskiego architekta Scoto z Parmy. Od roku 1673 co trzecie obrady zwykłe Sejmu Rzeczypospolitej odbywały się na zamku w Grodnie, stał się on więc wówczas ważnym ośrodkiem władzy. Dlatego też, od strony rzeki Niemen, dobudowano specjalny obiekt, w którym mieściła się Izba Posłów i Izba Senatorów.
Na Litwie
Dzięki hojności Polaków licznie zamieszkałych w Rejonie Solecznickim na Litwie, odnowiona zostanie oficyna tamtejszego pałacu w Jaszunach. Remont prowadzi samorząd Rejonu Solecznickiego. Pałac w Jaszunach zbudował ród Radziwiłłów i był jego właścicielem od XVI wieku do początku wieku XIX. Później ( 1811) przeszedł on w ręce rodziny Balińskich. W pałacu w Jaszunach jego właściciel Michał Baliński gościł tak wielkich polskich pisarzy jak Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki. Kilka lat temu pałac został pięknie wyremontowany. Obecnie mieści się tam m.in. centrum turystyczne i konferencyjne. Teraz przyszedł czas na remont okazałej, piętrowej pałacowej oficyny. Zbudowano ją w roku 1822. Natomiast rozbudowano w roku 1860. Jest to budynek wzniesiony w stylu klasycystycznym. W czasach powojennych w oficynie mieściła się administracja kołchozu. W 1950 r. zaczęło tu działać przedszkole. Mimo wielu rekonstrukcji i przeróbek oficyna zachowała do czasów obecnych autentyczną fasadę.
Remont pałacowej oficyny już się rozpoczął, a ma się zakończyć na początku przyszłego roku. Podczas remontu zostaną zachowane cenne architektoniczne elementy budowli. Zostanie odnowiona fasada i fragmenty wykończenia wnętrz. Wyremontowane zostaną wszystkie 27 pomieszczenia oficyny. W czasie prac zostaną wybudowane od nowa systemy – wodociągowy, kanalizacyjny, oświetleniowy, grzewczy oraz wentylacyjny. Po remoncie w oficynie ma być zorganizowane muzeum historii tych ziem. Od roku 2015 muzeum działa też w odrestaurowanym pałacu w Jaszunach. Zainteresowanie jego ekspozycjami jest duże, bowiem od czasu otwarcia muzeum obejrzało je już ponad 50 tysięcy osób, w tym bardzo wielu Polaków.
Adam Białous
