W drugim tomie swojej kresowej sagi Jadwiga Czechowicz prowadzi nas przez najtrudniejsze dla narodu polskiego wydarzenia ubiegłego stulecia. „Kresy i bezkresy 2” opowiadają nam o losach polskiej rodziny, którą poznaliśmy w wcześniejszej części rodzinnej opowieści, zaczynającej się w drugiej połowie XIX wieku. Druga część dzieła Jadwigi Czechowicz to wzruszająca historia rodziny pochodzącej z Wileńszczyzny, której losy wplecione są w dzieje Polski od okresu międzywojennego do ostatniej dekady XX wieku.
Odzyskanie niepodległości przez Polskę i nadzieje bohaterów książki na spokojne życie w sielskich warunkach Wileńszczyzny szybko upadają, tak jak upadła Europa pod naporem niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu. „Kresy i bezkresy 2” to niepokój, jaki budzą doniesienia o panoszeniu się hitlerowców jeszcze w czasie igrzysk olimpijskich w Berlinie w 1936 roku, agresja sowiecko – niemiecka w 1939 roku, wywózka z przedwojennej Wileńszczyzny na roboty do III Rzeszy i nadejście komunizmu, oznaczającego brak powrotu w rodzinne strony.
Wesprzyj nas już teraz!
Po wojennych dramatach, burzących spokój życia rodzinnego, dla Polaków z Kresów nadeszła druga tragedia, którą autorka opisuje dobitnymi słowami: Pomimo, że Polska była walecznym i zdeterminowanym uczestnikiem walk o wolność z niemieckim najeźdźcą, to jednak nie miała żadnego wpływu na granice swojego państwa. To, że Polska stała się wasalem, było winą Churchilla i Roosvelta, którzy bezceremonialnie oddali nasz kraj pod zwierzchnictwo Związku Sowieckiego.
Liczne odnośniki do wydarzeń historycznych, biegnących równolegle z akcją książki Jadwigi Czechowicz, są tym bardziej wartościowe, że ukazane są z perspektywy zwykłych ludzi, marzących o rodzinnym i szczęśliwym życiu. Urazy z czasów wywózki na roboty do Niemiec nie zagłuszyły w repatriantach z Kresów miłości do bliźniego, która nakazuje podzielić się pokarmem z głodnym, nawet gdy o to jedzenie prosi on po niemiecku, a na Ziemiach Odzyskanych nie ma wciąż spokoju i nie można być pewnym, że danie kromki chleba może kosztować życie. Jednak ciepło rodzinne oraz zaufanie do Boga przebijają z słów bohaterów kresowej sagi i dają siłę nawet w czasie, gdy kult Stalina stał się państwową doktryną, a komuniści próbują budować rewolucyjne społeczeństwo na gruzach przeszłości, negując religię i tradycyjne wartości.
Warto zwrócić uwagę na fragment „Kresów i bezkresów 2”, gdy autorka przywołuje dwóch mężów stanu – prymasów Polski, oddając ufność, jaką darzyli ich katolicy pod jarzmem komunistów: Prymasem Polski był kardynał August Hlond. Powiedział znamienne słowa: „Nie traćcie nadziei. Lecz zwycięstwo, jeśli przyjdzie – będzie to zwycięstwo Najświętszej Maryi Panny”. Kiedy umarł w 1948 roku, wśród ludzi zapanowało odczucie sieroctwa po człowieku, który był ostoją w nieszczęściu, oparciem w zniewoleniu. Pan Bóg dał Kościołowi Katolickiemu w Polsce nowego Prymasa, człowieka wielkiej wiary i mądrości – Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Stanął jak bastion przed napierającym ateizmem, wrogiem chcącym zniszczyć Kościół Katolicki.
Budująca swój chrześcijański świat rodzina bohaterów drugiej części kresowej sagi żyje tak, jak żyło się na Wileńszczyźnie. Działo się tak pomimo nieuniknionych zderzeń z komunistyczną rzeczywistością, która próbowała wejść w rodzinne relacje i zawłaszczała sobie kolejne obszary życia. Starań o podtrzymanie kontaktów z rodziną nie oziębił także ograniczony kontakt z krewnymi, których wojenna zawierucha wyrzuciła na południową półkulę, gdzie spotykali licznych hitlerowców, uciekających przed nierychliwym wymiarem sprawiedliwości.
Bliższe naszej pamięci trzy ostatnie dekady XX wieku Jadwiga Czechowicz przedstawia przeplatając opowieść o życiu głównej bohaterki drugiego tomu – mamy Edwardy – z zmiennymi kolejami losu u schyłku PRL. Wybór kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową, zamach na Ojca Świętego 13 maja 1981 roku, stan wojenny, upadek komunistycznych rządów i obalenie rządu Jana Olszewskiego są ważne, ale niemniej ważne w powieści są ostatnie chwile życia mamy Edwardy, która do ostatniej chwili pogrążona jest w modlitwie.
„Kresy i bezkresy 2”, dzięki prostym i mocno osadzonym w realiach świata słowom, dołączają do zestawu lektur uczących zarówno historii naszej Ojczyzny, jak i życia w polskiej rodzinie, w której niezastąpione miejsce zawsze zajmuje matka – przekazująca dar życia, wiarę i tradycję, tak niezbędne w współczesnych czasach.
Jadwiga Czechowicz, Kresy i bezkresy 2, Wydawnictwo Prohibita, Warszawa 2019, format: 145×205, stron 241, oprawa twarda
Jan Bereza
