Katedra jako encyklopedia chrześcijańska

Mówiąc zaś o summie i nauczaniu, rzec trzeba, że Tomasz nie był sam. I nie chodzi mi tutaj o samą świętość – świętych w żadnej z epok nie brakowało. Chodzi o ludzi, którzy dążyli do świętości uczonej. To specyfika XIII wieku, kiedy kultura chrześcijańska dojrzała do naukowych syntez. Obok Tomaszowej Summy teologicznej taką syntezą była Złota legenda Jakuba z Woraginy, czyli cykl żywotów, który na całe stulecia ustalił kanon biografii świętych chrześcijańskich. Albo Zwierciadło prawa czy summa liturgiczna Wilhelma Durandusa. Zarazem – jak pisze wielki badacz Emil Mâle – gdy uczeni doktorzy budowali ową intelektualną katedrę zawierającą cały dorobek ówczesnej myśli chrześcijańskiej, jednocześnie rosła katedra kamienna, jako widzialny obraz tamtej. Średniowiecze zamknęło w niej całą swoją wiedzę (…) wszelka doktryna znalazła w niej swoje odbicie.

Czy rzeczywiście? Każda z klasycznych gotyckich katedr jest pokryta gąszczem rzeźbionych, wielkich, małych i mikroskopijnych figur. Już Goethe mówił o gotyckiej katedrze jako o lesie. Miał na myśli las filarów i gałęzie sklepień, ale jego słowa dadzą się odnieść także do owego mnóstwa wyobrażeń, którymi „obrosły” klasyczne katedry w Chartres, Reims, Amiens i inne. Dla człowieka niewierzącego są one nieme – niczym krzewy i drzewa dla mieszczucha. Nawet i dla nas, współczesnych wierzących wydają się dziwne. Nie tak, jak w średniowieczu – gdy przemawiały płynnie i słodko. Tym bardziej, że w tamtych czasach były kolorowe i opatrzone malowanymi, uczonymi opisami, które niestety w ciągu wieków – znikły.