W Narodowym Archiwum Białorusi odkryto dokumenty dotyczące tzw. białoruskiej listy katyńskiej. To kolejny dowód na to, że w białoruskich archiwach wciąż są ogromne ilości niezbadanych dokumentów, których kwerenda mogłaby prawdopodobnie wiele wyjaśnić również w ważnych dla Polski sprawach jak operacja antypolska NKWD czy obława augustowska.
Do dokumentów, które bardzo mocno interesują polskich historyków, dotarł Wadzim Prewracki. Odkryte przez niego informacje znajdowały się w jednej z teczek ogromnego zbioru dokumentów Komitetu Centralnego Komunistycznej Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Tytuł tej teczki to „Specjalne powiadomienia i raporty organów prokuratury i wymiaru sprawiedliwości dotyczące przeprowadzonej pracy za okres styczeń – maj 1940 rok”. Raporty podpisał Wasilij Siedych, przewodniczący Sądu Najwyższego Białoruskiej SSR.
Wesprzyj nas już teraz!
Szczególnie interesująca jest 272 strona tego dokumentu. Widnieje na niej przegląd spraw za pierwszy i drugi kwartał 1940 roku prowadzonych przez sądy znajdujące się w zachodnich obwodach Białoruskiej SRR. Okazuje się, że sądy te skazały wówczas na śmierć 174 osoby, z których później uniewinniono jedynie 5 osób. Uwagę przykuwają sprawy skazanych na śmierć przez rozstrzelanie policjantów z miejscowości Stołpce. Zostali oni uznani winnymi „prowadzenia pracy kontrrewolucyjnej”. Rosłanowi Szoszynowi udało się ustalić losy jednego ze straconych policjantów, komisarza Polskiej Policji w Stołpcach Stanisława Jaskórzyńskiego. Otóż trafił on do obozu w Ostaszkowie, w którym jak wiadomo przetrzymywani byli polscy oficerowie, zamordowani wiosną 1940 roku wskutek zbrodni katyńskiej. Jaskórzyński również jest ofiarą tej zbrodni.
Wadzim Prewracki mówi, że na razie zdołał się zapoznać tylko z częścią dokumentów z liczącej 321 jeden stron teczki, którą odnalazł w Narodowym Archiwum Białorusi. W wypowiedzi udzielonej Rosłanowi Szoszynowi, dziennikarzowi Rzeczypospolitej, powiedział iż w Narodowym Archiwum Białorusi „są tony dokumentów do których nikt nigdy nie zaglądał.” Jak mówi są to dokumenty z archiwum Komitetu Centralnego Komunistycznej Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, które po upadku ZSSR Moskwa przekazała do Narodowego Archiwum Białorusi. W ogromnej większości termin klauzuli tajności tych dokumentów już dawno minął. Kwerenda dokumentów ze zbioru Komitetu Centralnego Komunistycznej Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej mogłaby prawdopodobnie wiele wyjaśnić również w sprawach – operacji polskiej NKWD oraz obławy augustowskiej.
Choć dokumenty z białoruskich archiwów już dawno zostały odtajnione, dyrekcja archiwów (szczególnie obcokrajowcom) wciąż broni do nich dostępu. W grudniu 2019 roku o pozwolenie na wgląd do dokumentów dotyczących operacji polskiej, podczas której w latach 1937 – 38 NKWD zamordowało ponad 110 tys. Polaków żyjących w ZSRR, prosił Sergiej Prudowski, rosyjski historyk zajmujący się tematem zbrodni stalinowskich. Prudowski w swoim wniosku do Centralnego Archiwum KGB wskazał m.in. że według obowiązującego na Białorusi prawa wygasły już wszelkie terminy utajnienia tych dokumentów. Jednak w odpowiedzi Paweł Korniewski, naczelnik Centralnego Archiwum KGB Białorusi, odmówił historykowi udzielenia pozwolenia na przegląd dokumentów, o które ten prosił. Nie powołał się przy tym na żaden przepis prawny. Podał jedynie, że dokumenty dotyczące operacji polskiej NKWD nadal są „tajemnicą państwową, której nie można ujawniać”.
Z podobną reakcją dyrekcji białoruskich archiwów spotykają się prośby słane przez IPN o pomoc prawną w sprawie obławy augustowskiej (lipiec 1945) podczas której Sowieci zamordowali nawet około 2 tys. Polaków, głównie żołnierzy AKO. Wszystkie odpowiedzi na wnioski IPN były odmowne. Obecnie IPN przyjmuje, że najbardziej prawdopodobnym miejscem pochówku ofiar obławy augustowskiej jest uroczysko w Puszczy Augustowskiej, na którym przed wojną stała leśniczówka Giedź. Miejsce to jednak jest położone na terytorium Białorusi, niedaleko Kalet. Władze Białorusi, jak na razie, negatywnie rozpatrują wszelkie wnioski IPN, w których zawarte są prośby o wydanie zezwolenia na przeprowadzenie tam prac poszukiwawczych.
Źródło: rp.pl, kresy.pl
Adam Białous
