Kamieniec Podolski - na kresach Europy

Różne są określenia używane w stosunku do tego niezwykle pięknego miasta-twierdzy, położonego na cyplu skalnym, oblanym z niemal wszystkich stron wodami Smotrycza. Jednak najpiękniejsze z tych nazw odnoszą się właśnie do wspomnianego położenia oraz do roli samej miejscowości w utrzymywaniu chrześcijaństwa i polskości na rozległych podolskich ziemiach. „Perła na kamieniu”, „przedmurze chrześcijaństwa”, „twierdza pasterza” – to tylko niektóre przydomki określające Kamieniec Podolski.

Jednym z najistotniejszych elementów tworzącej się legendy miasta i jej wejścia na karty narodowej epopei stała się niewątpliwie III część „Trylogii” Henryka Sienkiewicza – znana powszechnie pod tytułem Pan Wołodyjowski. Można tam spotkać najbardziej fascynujące opisy niedostępności samej fortecy, walki o nią z oblegającymi Turkami i wreszcie szokującego poddania jej muzułmanom (1672 r.), czemu towarzyszyła eksplozja, w której miał zginąć „Hektor kamieniecki”, czyli tytułowy pan Wołodyjowski wzbraniający się przed hańbiącym oddaniem miasta na łup niewiernym. Powieść ta ukazała się w 1888 r. by krzepić serca polskich czytelników, co w czasie narodowej niewoli miało znaczenie szczególne. Ponadto dzieło Sienkiewicza było oparte na faktach historycznych, a przedstawione tam postacie miały swoich rzeczywistych odpowiedników, co jeszcze bardziej wpływało na poczytność tej części „Trylogii” i na wzrost świadomości religijno‑narodowej.