23 października 2012

Myśl polityczna Russella Kirka, czyli bogactwo konserwatyzmu XX wieku

Dzięki znakomitej pracy Grzegorza Kucharczyka i staraniom Wydawnictwa Prohibita, otrzymaliśmy biografię tytana prawicowej myśli politycznej, który umierając przed osiemnastu laty zostawił po sobie dorobek w postaci ponad trzydziestu publikacji. Dzieła Russella Kirka w drugiej połowie XX wieku przywróciły na usta myślicieli tradycyjny konserwatyzm, stając się także zwiastunem nadciągających zmian politycznych.

 

Profesor Grzegorz Kucharczyk to niewątpliwy fachowiec w zakresie myśli politycznej XIX i XX wieku. Jego dotychczasowe publikacje, pośród których warto wymienić chociażby Polską myśl polityczną po 1939 roku, czy Nienawiść i pogardę, wniosły istotny wkład do historii Polski i świata oraz do nauk politycznych. Z tym większym zaciekawieniem przystąpiłem do lektury pracy Russell Kirk (1918-1994). Myśl polityczna amerykańskiego konserwatysty.

Wesprzyj nas już teraz!

 

Początek

Autor rozpoczyna swą opowieść od okresu młodzieńczego Russella Kirka, który spożytkował on, jak przystało na prymusa, na lekturę coraz poważniejszych dzieł z dziedziny filozofii polityki i literatury. Z lat młodości wyniósł nienaganne wykształcenie, co  zawdzięczał edukacji, realizowanej niezależnie od szkoły, w środowisku domowym.

 

Okres studiów rozpoczął karierę utalentowanego naukowca. Szczególne piętno na jego poglądach i decyzjach życiowych odcisnęli dwaj myśliciele: John Randolphe i Edmund Burke. Temu pierwszemu Kirk poświęcił swą pracę magisterską, która po II wojnie światowej została doceniona przez amerykańskich wydawców i opublikowana w formie książkowej.

 

Największą jednak sławę przyniosła mu starannie przygotowana, poprzedzona wyjazdami stypendialnymi, rozprawa doktorska poświęcona w dużej mierze drugiemu z wyżej wymienionych filozofów polityki. Dokonał w niej Kirk syntezy myśli politycznej klasycznych konserwatystów. Wydana w roku 1953 na podstawie tegoż doktoratu książka The Conservative Mind: An Account of Conservative Ideas from Burke to Eliot okazała się jednym z przełomowych wydarzeń w procesie kształtowania się w Stanach Zjednoczonych po roku 1945 konserwatywnej myśli politycznej.

 

Uwadze Grzegorza Kucharczyka nie umknęły zagadnienia stosunku Kirka do religii i przemian, jakie zachodziły w Kościele w XX wieku. Inspirowany jasnym stanowiskiem G. Santayamy oraz T. S. Eliota, pisał krytycznie o programie „nowego humanizmu”, który Santayama uznawał za zaprzeczenie cywilizacyjnego ideału społeczeństwa hierarchicznego, przenikniętego religią i wyrosłym z niej poczuciem piękna.

 

Wróg antychrześcijańskiej rewolucji

W zręczny i poukładany sposób Grzegorz Kucharczyk połączył poglądy teoretyczne głównego bohatera książki z jego krytycyzmem wobec ówczesnej polityki i decyzji, które, zapadły na najwyższych szczeblach władzy, przesądzając o fundamentalnych dla Amerykanów sprawach na długie dziesięciolecia. Autor The Conservative Mind potrafił propagować tradycyjne wartości nie tylko na gruncie akademickich dyskusji, ale także w kontrze do postępującej antychrześcijańskiej rewolucji. Wskazując na kolejne orzeczenia amerykańskich sądów, na czele z Sądem Najwyższym, piętnując antyrodzinne i etatystyczne ustawodawstwo, pisał o przekraczaniu przez instytucje państwowe granic absurdu. Kirk podkreślał, że wszystko to, ubrane w szaty „neutralności światopoglądowej”, promowało nową laicką religię, która wypychała sacrum ze sfery publicznej i ustanawiała zideologizowane rządy politycznej poprawności.

 

Wędrówka po amerykańskim konserwatyzmie

Autor niejednokrotnie wychodzi poza schemat biografii politycznej, sięgając obficie do kontekstów, w których miały miejsce kolejne dokonania naukowe i filozoficzne Russella Kirka. Dzięki temu w rozdziałach drugim i trzecim otrzymujemy szerokie spektrum poglądów i podziałów, jakie towarzyszyły amerykańskiej prawicy w okresie powojennym. Dużo miejsca poświęcono tu podziałowi, jaki wykształcił się w odniesieniu do polityki Stanów Zjednoczonych wobec świata komunistycznego. Poznajemy na nowo założenia maccartyzmu, który podzielił środowisko na konserwatywnych zwolenników aktywnej polityki zagranicznej i zwalczania komunistycznej infiltracji na terenie USA oraz na izolacjonistycznie nastawionych libertarian i „nowych konserwatystów”.

 

Czytamy także o spoiwach łączących środowiska tradycyjnie konserwatywne z libertarianami, które miały swoje źródło w europejskich pomysłach na gospodarkę i społeczeństwo, jak na przykład austriacka szkoła ekonomii. W tym kontekście Grzegorz Kucharczyk w swojej wędrówce po amerykańskim konserwatyzmie nie mógł pominąć fuzjonistów, którzy łączyli kulturowy i religijny konserwatyzm ze zdecydowaną afirmacją kapitalizmu, rozprawiając się przy tym zdecydowanie z etatyzmem ówczesnych rządów federalnych i relatywistycznymi pomysłami powojennych liberałów. Kirk przez długie lata sprzyjał temu nurtowi, jednakże w połowie lat osiemdziesiątych doszedł do przekonania, iż „fuzjonizm” jest fikcją i podział na konserwatystów i libertarian powinien być trwały. Niewątpliwą zasługą autora jest uzupełnienie katalogu propozycji konserwatywnych z tego okresu o budowany na bazie poparcia dla aktywnej polityki „zimnowojennej” USA neokonserwatyzm, który istotnie zmienił dotychczasowe stanowisko prawicy w odniesieniu do modelu państwa opiekuńczego.

 

Przypomnieć, co zapomniane

W te wszystkie okoliczności autor omawianej książki udanie wplata poglądy Kirka, który w swojej twórczości filozoficznej i publicystycznej poruszał bardzo szerokie spektrum zagadnień. Dzięki publikacji Grzegorza Kucharczyka poznajemy stanowisko amerykańskiego myśliciela na temat ładu społecznego, prawa naturalnego, moralności człowieka oraz roli, jaką chrześcijaństwo odgrywa w odnawianiu i utrwalaniu tych elementów ludzkiej egzystencji. Dowiadujemy się także, jaki model funkcjonowania gospodarki uznawał za najbardziej korzystny dla człowieka i społeczeństwa i dlaczego pojęcia wolnego rynku, ograniczonego rządu, swobody przedsiębiorczości łączył z artykułowaną już przez Adama Smitha potrzebą zachowania w tej sferze działalności cnót moralnych. Zachłyśnięcie się bogactwem materialnym jako jedyną (czy najważniejszą) miarą szczęścia (…) jest właśnie zaprzeczeniem tego tak potrzebnego ładu moralnego – konkluduje Kucharczyk.

 

Z praktycznego punktu widzenia książka ma dużą wartość. Pozwala nie tylko na odtworzenie w pamięci licznych terminów, takich jak „maccartyzm”, „nowa prawica”, „neokonserwatyzm”, ale także na skuteczne poszukiwanie połączeń pomiędzy różnymi wydarzeniami, publikacjami i dyskursami, którymi wypełniła się powojenna historia amerykańskiej prawicy. Osobom bliżej zainteresowanym tematyką konserwatyzmu daje odpowiedzi na pytania o przyczyny zbliżeń i podziałów w tym nurcie, daje zarys wielu merytorycznych sporów, jak też i osobistych relacji, które niejednokrotnie wpływały na późniejsze decyzje konserwatywnych redaktorów i naukowców.

 

Batalia o sumienia i umysły

Trzeba również wspomnieć o niedociągnięciach, które czytelnik dostrzega w czasie lektury kolejnych rozdziałów. Odnalazłem w książce kilka poważnych błędów gramatycznych i stylistycznych, które można było wyeliminować na etapie redakcji. Ponadto, po przeczytaniu rozdziału drugiego ze zdumieniem odkryłem, iż następuje po nim… kolejny rozdział drugi, który w treści jest już faktycznie rozdziałem trzecim. Są to oczywiście błędy łatwe do eliminacji w kontekście planowania następnych wydań książki i niezaburzające ogólnej, bardzo pozytywnej oceny, jaką należy wystawić publikacji Grzgorza Kucharczyka.

 

Recenzowaną monografię warto przeczytać. Dla zainteresowanych historią myśli politycznej stanowi ona panoramiczny obraz amerykańskiego konserwatyzmu. Dla osób badających historię polityczną Stanów Zjednoczonych będzie cennym uzupełnieniem w dociekaniu przyczyn i skutków ważniejszych batalii politycznych okresu po II wojnie światowej. Przyda się także każdemu, kogo interesuje refleksja nad bieżącą kondycją tego nurtu i jego perspektywami na przyszłość, bowiem Russell Kirk w swojej twórczości nie szczędził miejsca na diagnozę wyzwań czekających na współczesnych konserwatystów oraz na propozycje konkretnych środków, do których powinni oni sięgnąć w zbliżających się bataliach o sumienia i umysły współczesnej cywilizacji.

 

Paweł Momro

 

Grzegorz Kucharczyk, Russell Kirk (1918-1994). Myśl polityczna amerykańskiego konserwatysty, Wydawnictwo Prohibita, Warszawa 2012.

 

 

Książkę można zamówić w księgarni Multibook:

Wesprzyj nas!

Będziemy mogli trwać w naszej walce o Prawdę wyłącznie wtedy, jeśli Państwo – nasi widzowie i Darczyńcy – będą tego chcieli. Dlatego oddając w Państwa ręce nasze publikacje, prosimy o wsparcie misji naszych mediów.

Udostępnij
Komentarze(0)

Dodaj komentarz

Anuluj pisanie

Udostępnij przez

Cel na 2024 rok

Skutecznie demaskujemy liberalną i antychrześcijańską hipokryzję. Wspieraj naszą misję!

mamy: 104 160 zł cel: 300 000 zł
35%
wybierz kwotę:
Wspieram