Nowojorska Met Gala 2018 wzbudziła liczne kontrowersje w środowiskach katolickich. Podczas imprezy w papieskiej mitrze wystąpiła skandalizująca piosenkarka Rihanna. Niestety udział w wydarzeniu wziął kardynał Timothy Dolan, a Watykan wypożyczył na ten cel swe stroje liturgiczne. Nie warto jednak pozwalać, by te aberracje przyćmiły wielowiekowy dorobek kulturowy Kościoła. Dorobek obejmujący choćby stworzenie Muzeów Watykańskich i Biblioteki Watykańskiej.
Za moment powstania Muzeów Watykańskich uznaje się pontyfikaty Sykstusa IV (1414-1484) i Juliusza II (1443-1513). Mówimy tu więc o instytucji o około 600-letniej tradycji. Dla porównania Luwr, podobnie jak Muzeum Brytyjskie, powstał dopiero w XVIII wieku. Nie wspominając już o ich utworzonym współcześnie Chińskim Muzeum Narodowym.
Wesprzyj nas już teraz!
Wielka tradycja i duża popularność
Jednak Muzea Watykańskie to nie tylko tradycja. To także instytucja wciąż ciesząca się ogromną popularnością. Z ponad 6 milionami 427 tysiącami zwiedzających rocznie to czwarte najczęściej odwiedzane muzeum sztuki na świecie – według danych za 2017 rok. To więcej niż wspomniane londyńskie Muzeum Brytyjskie (około 5,9 mln odwiedzających) czy galeria Tate (5,8 mln gości).
Otwarta dla szerszej publiczności w 1787 roku instytucja to swego rodzaju meta-muzeum, zrzeszające wiele mniejszych. Do najważniejszych instytucji wchodzących w skład Muzeów Watykańskich należy Pinakoteka. W jej pierwszym pokoju znaleźć można dzieła autorów tworzących od XII do XIV stulecia. W kolejnym zwiedzający podziwiają między innymi dzieła Giotta – uznawanego za najwybitniejszego malarza doby średniowiecza.
W jeszcze następnym uwagę zwiedzających przykują między innymi dzieła XV–wiecznego dominikańskiego zakonnika Fra Angelico. Jak choćby obraz jego pędzla „Madonna i Dzieciątko ze świętym Dominikiem i świętą Katarzyną”. Cechuje się on „szczególnym pięknem. Stanowi doskonałą mieszankę nowych teorii z typowo średniowieczną miłością dla miniatur” (vaticanstate.va).
W dalszych pokojach znajdziemy między innymi dzieła Raphaela, Leonardo da Vinci, Caravaggio czy malarzy flamandzkich. Podobnie jak wiele innych dzieł.
Sykstyna – pomnik ludzkiego geniuszu
Snując opowieść o Muzeach Watykańskich nie sposób nie wspomnieć o Kaplicy Sykstyńskiej. Swą nazwę zawdzięcza ona Sykstusowi IV (1471-1484) – to ten właśnie papież zlecił jej wykonanie. To o tym miejscu Johann Wolfgang Goethe rzekł ponoć, że „kto nie widział Kaplicy Sykstyńskiej, ten nie może mieć pojęcia, do czego zdolny jest tylko jeden człowiek”. Myślał o twórcy tej niezwykłej kaplicy – Michale Aniele.
O jej wyjątkowości świadczą nie tylko malowidła, lecz także zdumiewający plan budowy. Wszak według części naukowców wymiary Kaplicy (40,23 metrów długości, 13,4 metrów szerokości i 20,7 metrów wysokości) pokrywają się z rozmiarami nieistniejącej już Świątyni Salomona.
Warto ponadto zauważyć, że Watykan otworzył podwoje budynku także dla internautów. Bezpłatne wirtualne zwiedzanie „Sykstyny” umożliwia strona museivaticani.va.
Dorobek starożytny i akcent polski
Muzea Watykańskie służą także przechowywaniu dziedzictwa świata starożytnego, a nawet Orientu. Oskarżany o ciemnotę i fanatyzm papież Grzegorz XVI doprowadził do umieszczenia w nich greckich i rzymskich dzieł z pierwszych trzech stuleci naszej ery. Wprawdzie eksponaty te od 1884 roku znajdowały się na Lateranie, jednak w 1970 roku przeniesiono je do Watykanu.
W znajdujących się w Państwie Papieskim muzeach znajdują się również znaleziska archeologiczne z południowej Etrurii. Dokumentują one 1000 lat trwania tej starożytnej cywilizacji. Warto wspomnieć także o „Muzeum Misyjno-Etnologicznym”. Znajdują się w nim choćby przedmioty związane z kulturą orientalną, arabską, a także środkowoafrykańską.
W Muzeach Watykańskich natrafimy też na akcent polski. Zresztą nie byle jaki. Mowa tu o „Pokojach Sobieskiego”. Tam też można podziwiać przedstawiający zwycięstwo Jana III nad Turkami obraz pędzla Jana Matejki. Dzieło „Jan Sobieski pod Wiedniem” z 1883 roku przypomina o wkładzie dawnej Rzeczypospolitej w obronę cywilizacji chrześcijańskiej. A także o kunszcie polskiego artysty.
Biblioteka Watykańska
Instytucją równie znaczącą co Muzea Watykańskie jest Biblioteka Watykańska. Korzenie tej jednej z najstarszych działających instytucji tego typu na świecie sięgają IV stulecia naszej ery, gdy w Kościele katolickim istniało tak zwane Scrinium Sanctum, pełniące funkcję biblioteki i archiwum.
Od VIII wieku nadawano tytuł Bibliotekarza Kościoła katolickiego. Założyciel Biblioteki we współczesnym kształcie – Mikołaj V (1397-1455) postanowił udostępnić uczonym greckie, łacińskie i hebrajskie manuskrypty, a ich liczba za jego pontyfikatu wzrosła z 350 do 1200.
Działalność Mikołaja V kontynuował Sykstus V. Rozbudował on budynek librarii, a dzięki niemu pomieszczenia przyozdobili najwybitniejsi malarze epoki. Biblioteka składała się wówczas z czterech pokojów: Biblioteki Łacińskiej, Biblioteki Greckiej, Biblioteki Sekretnej (dokumenty niedostępne dla ogółu) i Biblioteki Pontyfikalnej (dokumenty papieskie).
Ówczesny bibliotekarz pracował w towarzystwie trzech pomocników i introligatora. Panowała ścisła dyscyplina czytelnicza. Jednak już wówczas pożyczano książki. W kolejnych stuleciach biblioteka rozwijała się, a liczba woluminów rosła. XVIII stulecie przyniosło ze sobą też wzbogacenie kolekcji numizmatycznej – a więc na przykład greckich i rzymskich monet i medali zgromadzonych przez kardynała Alessandro Albaniego.
Ważne kroki na rzecz otwarcia Biblioteki poczynił zaś Leon XIII. Wydłużono wówczas godziny otwarcia. Powstała też współczesna Czytelnia Ksiąg Drukowanych z wieloma książkami w swobodnym dostępie (na regałach). Obecnie w Bibliotece Watykańskiej znajduje się „ponad 180 tys. manuskryptów (w tym 80 tys. archiwaliów), 1,6 mln książek drukowanych, ponad 8,6 tys. inkabułów, ponad 300 tys. monet i medali, 150 tys. druków, rysunków i tekstów wygrawerowanych oraz ponad 150 tys. fotografii” – podaje portal vaticanlibrary.va.
Współcześnie zaś Biblioteka otwiera się także przed internautami. Z kolei w 2000 roku rozpoczęto digitalizację zbiorów w tej jednej z najbardziej znanych i najstarszych librarii świata.
Zauważmy na koniec, że zarówno Muzea Watykańskie, jak i Biblioteka pokazują odwieczną troskę Kościoła, by nie uronić niczego, co dobre w dziedzictwie ludzkości. To ta sama troska, która kazała mnichom kopiować starożytne pogańskie księgi. Owa dbałość o to, by „nie złamać trzciny nadłamanej, nie zgasić knotka o nikłym płomyku” to zupełne przeciwieństwo działalności terrorystów z Państwa Islamskiego wysadzających starożytne zabytki na Bliskim Wschodzie czy protestanckich ikonoklastów doby początków Reformacji. Postawa ta znajduje się też na antypodach działalności rewolucjonistów wszelkiej maści – ludzi niszczących dziedzictwo ludzkości w imię wolności, równości, braterstwa i postępu.
Marcin Jendrzejczak
