Wśród hierarchów Kościoła Rzymskokatolickiego, którzy nieugięcie przeciwstawiali się komunistycznej władzy promującej atezim w Polsce po 1944 r. niezwykle ważną rolę odgrywał niezłomny abp. Ignacy Tokarczuk. Dziś w piątą rocznicę Jego śmierci warto przypomnieć Jego sylwetkę i pracę duszpasterską.
Doceniając zasługi abp. Ignacego Tokarczuka Ojciec Święty Jan Paweł II w liście skierowanym do niego 21 czerwca 1992 r. – w 50. rocznicę święceń kapłańskich –pisał: „Drogi Księże Arcybiskupie! To właśnie w tych trudnych czasach stałeś się dla Kościoła przemyskiego, a także dla Kościoła w całej Polsce, nieustraszonym świadkiem prawdy ewangelicznej, niezłomnym obrońcą praw Kościoła do swobodnego spełniania swej misji i praw ludzi wierzących do wyrażania swych przekonań religijnych, a także praw Boga do odbierania czci w świątyniach na naszej ziemi. Byłeś rzecznikiem narodu walczącego o swą suwerenność w starciu z systemem państwa totalitarnego. Twój głos, Pasterzu, był słuchany w całej Ojczyźnie, umacniał na duchu i dodawał odwagi, gdy było ciężko. […] Za to świadectwo Pasterza niezłomnego, które miałem okazję przez wiele lat podziwiać osobiście, składam Ci, Drogi Księże Arcybiskupie Jubilacie, wyrazy głębokiej wdzięczności”
Wesprzyj nas już teraz!
Przyszły metropolita urodził się 1 lutego 1918 r. w Łubiankach Wyższych koło Zbaraża. W 1925 r. rozpoczął naukę w szkole powszechnej w rodzinnej miejscowości. Kontynuował ją w Państwowym Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Zbarażu. Po ukończeniu tej szkoły i zdaniu matury w 1937 r. wstąpił do lwowskiego Seminarium Duchownego oraz został studentem Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.
Wybuch II wojny światowej zmusił alumna Tokarczuka do przerwania studiów. 17 września 1939 r. Łubianki Wyższe, gdzie wówczas przebywał, zostały zajęte przez wojska sowieckie. Zagrożony poborem do Armii Czerwonej, na początku 1940 r. zaczął się ukrywać. Do Lwowa powrócił we wrześniu 1940 r. Podjął studia w konspiracyjnym Seminarium Duchownym. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 czerwca 1942 r. we Lwowie z rąk bp. Eugeniusza Baziaka. Pierwszą placówką, w której pełnił posługę duszpasterską, była parafia Złotniki w dekanacie podhajeckim. 22 lutego 1944 r. cudem uniknął śmierci z rąk członków OUN-UPA, wyjeżdżając do Lwowa, gdzie pracował jako wikariusz w parafii pw. św. Marii Magdaleny.
Opuścił go na zawsze w 1945 r. Po przyjeździe do Katowic został wikariuszem w parafii Chrystusa Króla. W 1946 r. rozpoczął studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, na którym w 1951 r. uzyskał stopień naukowy doktora filozofii. Pełnił funkcję asystenta na Wydziale Filozofii KUL-u i prowadził zajęcia w Seminarium Duchownym w Lublinie. Ukończył też organizowane na KUL-u dwuletnie Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi (w 1949 r.). Protestując przeciwko wprowadzeniu na KUL-u komunistycznej organizacji młodzieżowej – Związku Młodzieży Polskiej – w 1952 r. zrezygnował z pracy na uczelni i wyjechał do Olsztyna. Tam do 1962 r. był wykładowcą w Seminarium Duchownym i prowadził pracę duszpasterską m.in. jako duszpasterz akademicki. W 1962 r. ks. Tokarczuk powrócił do pracy naukowej na KUL-u.
Sakrę biskupią przyjął 6 lutego 1966 r. w Przemyślu. Rozpoczęcie pracy duszpasterskiej w Przemyślu zbiegło się z uroczystościami Tysiąclecia Chrztu Polski. W trakcie Millenium ordynariusz przemyski wygłosił wiele kazań, które uznane zostały przez komunistów za zawierające „wrogie akcenty”. Obawiając się wpływu bp. Tokarczuka komuniści prowadzili szereg działań zmierzających do poderwania jego autorytetu. Przyjęty przez bp. Tokarczuka program budownictwa sakralnego w diecezji przemyskiej zakładał zagęszczenie sieci parafialnej przez budowę nowych świątyń (w procesie tym aktywnie uczestniczyli wierni). Spotkał się on ze znaczną kontrakcją władz komunistycznych. Poza realizacją programu budownictwa sakralnego bp Tokarczuk zasłynął z głoszenia bezkompromisowych kazań oraz działań podejmowanych z myślą o tworzeniu nowych więzi społecznych w ramach Kościoła. Kuria Biskupia w Przemyślu od lat siedemdziesiątych XX w. była miejscem spotkań opozycjonistów reprezentujących różne środowiska.
Po wprowadzeniu stanu wojennego Kuria Biskupia w Przemyślu pomagała materialnie rodzinom internowanych działaczy „Solidarności”. Była też enklawą kultywującą ideały niepodległej Polski oraz broniła osoby zaangażowane w działalność niepodległościową przed komunistycznym bezprawiem.
Od początku posługi bp Tokarczuk traktowany był jako zdecydowany przeciwnik ustroju komunistycznego. Inwigilowano go przez sieć tajnych współpracowników, zdobywano informacje z podsłuchu w pałacu biskupim. Proces ten wspomagany był za pomocą listów protestacyjnych wysyłanych przez SB i jej konfidentów do Watykanu. PRL-owscy urzędnicy w oficjalnych rozmowach z przedstawicielami Watykanu przedstawiali działania i osobę bp. Tokarczuka, jako przeszkodę w normalizacji stosunków państwo – Kościół.
W latach 1967–1993 bp Tokarczuk był członkiem Rady Głównej Episkopatu Polski. W 1967 r. został włączony w skład Komisji Wspólnej Episkopatu i Rządu. Decyzja ta wywołała protest władz komunistycznych, co przyczyniło się do zamrożenia prac komisji aż do 1980 r. W latach 1990–1991 pełnił obowiązki jej współprzewodniczącego. 2 czerwca 1991 r. Ojciec Święty Jan Paweł II nadał bp. Ignacemu Tokarczukowi tytuł arcybiskupa ad personam. W 1992 r. bp. Tokarczuk został arcybiskupem metropolitą przemyskim. Rok później w 1993 r. przeszedł na emeryturę.
3 maja 2006 r. – w święto Matki Bożej Królowej Korony Polskiej i święto narodowe upamiętniające uchwalenie Konstytucji 3 Maja – prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński w uznaniu znamienitych zasług dla Ojczyzny, za działalność na rzecz przemian demokratycznych i wolnej Polski odznaczył abp. Tokarczuka najwyższym odznaczeniem państwowym Rzeczypospolitej Polskiej – Orderem Orła Białego. Od 2007 do 2009 r. przemyski arcypasterz był członkiem Kapituły Orderu Orła Białego.
Arcybiskup metropolita przemyski Ignacy Tokarczuk odszedł do Pana 29 grudnia 2012 r. w Przemyślu. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 2 stycznia 2013 r. Spoczywa w podziemiach przemyskiej katedry.
Wyrazem uhonorowania i docenienia postawy abp. Ignacego Tokarczuka jest przegłosowanie przez Sejm RP 8 czerwca 2017 r. uchwały, w myśl której 2018 r. został ogłoszony rokiem abp. Ignacego Tokarczuka.
Mariusz Krzysztofiński
Autor jest pracownikiem Oddziałowego Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie.
